Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της Εταιρείας Διερεύνησης Αρχαιοελληνικής και Βυζαντινής Τεχνολογίας (ΕΔΑΒυΤ) θα πραγματοποιηθεί η ομιλία με θέμα «Το Θεοδοσιανό λιμάνι της Κωνσταντινούπολης», από τον Πολιτικό Μηχανικό ΕΜΠ και Μέλος της ΕΔΑΒυΤ, Δρα Παπαφωτίου Απόστολο, την Τρίτη 21 Φεβρουαρίου 2023.
Η εκδήλωση γίνεται σε συνεργασία µε τον Σύλλογο των Αθηναίων, στην αίθουσα του Συλλόγου των Αθηναίων επί της οδού Κέκροπος 10, 10558 Πλάκα, στην Αθήνα, με ώρα έναρξης 18:30.
Η είσοδος είναι ελεύθερη για το κοινό.
Η εκδήλωση θα μαγνητοσκοπηθεί και θα αναρτηθεί στο διαδίκτυο στον παρακάτω σύνδεσμο:
Περίληψη της προσεχούς ομιλίας μου (21/02/2023) με θέμα «Το Θεοδοσιανό λιμάνι της Κωνσταντινούπολης»:
"Η ίδρυση της Κωνσταντινουπόλεως είναι κορυφαίο στοιχείο του ευρύτερου προγράμματος ανανέωσης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ο πλήρης χωροταξικός σχεδιασμός που εφαρμόστηκε κατά τα ρωμαϊκά πρότυπα προέβλεπε τη χάραξη δρόμων, τη δημιουργία δημοσίων χώρων, την κατασκευή παλατιού, του κτιρίου της συγκλήτου, την κατασκευή ιπποδρόμου, την ανέγερση των ναών της Αγίας Ειρήνης και των δώδεκα Αποστόλων.
Τέσσερις μεγάλοι λεωφόροι με πλαϊνές στοές (έμβολοι) ήσαν οι κύριοι άξονες από όπου προσανατολίσθηκαν οι λοιποί δρόμοι. Για την κατασκευή της νέας πόλης έγινε επιστράτευση μηχανικών, εργατών. Η Νέα Ρώμη που προοριζόταν να γίνει το κέντρο του κόσμου, είχε κοινά στοιχεία με τη Πρεσβυτέρα Ρώμη, όπως 7 λόφους, 14 συνοικίες, μεγαλοπρεπή δημόσια κτίρια και άλλα. Η Πόλη απο 200 εκτάρια που κατείχε την εποχή των Σεβήρων έγινε 700 εκτάρια επί Μ. Κωνσταντίνου, και 1400 εκτάρια επί Θεοδοσίου Β', χωρίς να υπολογίζεται η έκταση των Συκών-Γαλατά. Τα δύο λιμάνια που υπήρχαν στο Κεράτιο κόλπο δεν επαρκούσαν και κατασκευάστηκαν δύο νέα στη θάλασσα του Μαρμαρά. Ο ακρότερος δυτικά ήταν ο μεγαλύτερος εμπορικός λιμένας μεταξύ των τεσσάρων, οι υπόλοιποι ήσαν ο γειτονικός ανατολικά λιμένας του Ιουλιανού και τα λιμάνια Προσφοριανό και Νεώριο στη δυτική ακτή του Κερατίου κόλπου.
Σήμερα η θέση του Λιμένα απέχει από την ακτή περίπου 300μ. λόγω των διαχρονικών επιχώσεων από τον ποταμό Λύκο που εκβάλλει στη θάλασσα και λόγω εγκατάλειψης του λιμένα από το 12ον μ.Χ. αιώνα και τις σύγχρονες επιχώσεις για τη δημιουργία χερσαίου χώρου. Ο ποταμός Λύκος ήταν από τις λίγες πηγές φυσικού νερού στη πόλη, έρρεε από τα βορειοδυτικά και στην εκβολή του στη Προποντίδα κατέληγε σε μικρό όρμο όπου κατασκευάστηκε το λιμάνι ή κατά πάσα πιθανότητα επεκτάθηκε υπάρχον μικρότερο. Κατά μία άποψη θεωρείται ότι κατασκευάστηκε από τον Θεοδόσιο Α' (379-395) στη άνω θέση στη 12η Συνοικία (Ρεγεώνα) της πόλεως και σε επέκταση του υφισταμένου λιμένα του Ελευθερίου, ο οποίος είχε κατασκευασθεί από τον Κωνσταντίνο. Ο Λιμένας με το όνομα Portus Theodosiacus αναφέρεται για πρώτη φορά στη Notitia Urbis Constantinopolitanae, ως στοιχείο μιας γενικότερης αναφοράς που αφορούσε μνημεία και σημαντικές κατασκευές στη Πόλη, περίπου το 425μ.Χ.
Η αρχική ονομασία του λιμανιού ήταν «λιμήν του Ελευθερίου» από το όνομα του ευγενή πατρικίου της εποχής Μ. Κωνσταντίνου και του οποίου το άγαλμα είχε τοποθετηθεί σε μόλο του λιμανιού.
Η σημερινή θέση Yenikapi, που περιλαμβάνει το λιμάνι, εντοπίζεται μεταξύ των λεωφόρων Μουσταφά Κεμάλ & Ναμίκ Κεμάλ και ήταν γνωστή ως Langa Bostani (Langa ή Vlanga), περιοχή που κατοικούσαν κυρίως Εβραίοι.
Αρχαιολογικές ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν στη θέση Yenikapi βάσει των προγραμμάτων «project Marmaray Metro» και του «Istanbul Marmaray project». Στην άνω θέση προβλέπεται η κατασκευή κεντρικού σταθμού του Metro και σταθμός της γραμμής που συνδέει την ευρωπαϊκή με την ασιατική πλευρά της Πόλης κάτω από τον Βόσπορο. Οι συστηματικές ανασκαφές κράτησαν από το 2004-2013, με ευθύνη του Istanbul Archeological Museums (JAM) με πλούσια και μοναδικά ευρύματα. Στις τομές μέχρι βάθους 12,0μ. αποκαλύφθηκε στρωματογραφία από την Νεολιθική εποχή μέχρι το τέλος της Οθωμανικής περιόδου μαζί με μεγάλα υπολείμματα (37) πλοίων βυθισμένα σε διαφορετικούς χρόνους από τον 5-11 μ.Χ. αιώνα, εκ των οποίων (23) πλοία ήσαν εμπορικά, μικρού και μεσαίου μεγέθους, (4) πολεμικά πλοία (γαλέρες) που βρέθηκαν πρώτη φορά και τα άλλα μικρότερα. Ακόμη περιορισμένα λείψανα από μόλους, τμήματα από τις προκυμαίες σε ξύλινους πασσάλους.
Κατά τον Petrus Gullius, που βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη, το χρονικό διάστημα 1544-1547, το λιμάνι βρισκόταν σε επίπεδη έκταση στον 7ο λόφο της πόλεως, στην περιοχή που λεγόταν Βλάγκα Μποστάνι όπως προκύπτει και από τη περιγραφή του Νικήτα Χωνιάτη. Εκεί μετά την επίχωση του λιμανιού είχε μετατραπεί ο τόπος σε καλλιεργούμενους αγρούς με αραιά κατοίκιση κυρίως από Εβραίους. Από τα μέχρι σήμερα αποκαλυφθέντα τμήματα προκύπτει ότι ο Λιμένας αποτελούταν από την εξωτερική νότια προκυμαία-κυματοθραύστη με προσανατολισμό από το δυτικό άκρο - το οικόπεδο 100 στην αρίθμηση της ανασκαφής - στη σημερινή θέση της αποβάθρας Davout pasa και ανατολικά σε μήκος περίπου 700,0μ. Στη βόρεια πλευρά είχε κατασκευασθεί αντίστοιχη προκυμαία περίπου του ιδίου μήκους η οποία στην προέκταση της ανατολικά και δυτικά μήκους περίπου 400,0μ. συναντούσε την νότια πλευρά της λιμενολεκάνης Η είσοδος του Λιμένα, κατά τον ιστορικό Mango, είχε αφεθεί περίπου στο μέσο της νότιας πλευράς του και οριζόταν από δύο πύργους στα άκρα της που ο ένας από αυτούς έκανε χρήση φάρου και ο άλλος ήταν γνωστός με το όνομα « πύργος του Βελισάριου» ή «μπουντρούμι του Βελισάριου». Κατά άλλη άποψη η είσοδος βρισκόταν στην ανατολική πλευρά όπως εμφανιζόταν και στον επόμενο ανατολικά λιμένα του Ιουλιανού.
Στο περίγραμμα του Λιμένα μήκους περίπου 1 μίλι, πάνω στις προκυμαίες είχαν κατασκευαστεί οχυρώσεις από λιθοδομή όμοια με τα θαλάσσια τείχη με αυτό του νότιου κυματοθραύστη να είχε πλάτος 12πόδια και μήκος περίπου 600 πόδια.
Στην βόρεια πλευρά είχαν κατασκευαστεί προκυμαίες και το θαλάσσιο τείχος της Κωνσταντινουπόλεως. Τα θαλάσσια τείχη ήσαν μικρότερων διαστάσεων από τα χερσαία, με λιγότερο επιμελημένο τρόπο κατασκευής των οποίων το κάτω μέρος ήταν ολόσωμο, το δε άνω άφηνε ανοίγματα σε είδος παραθύρων. Η πρώιμη μορφή της οχύρωσης αποδίδεται στα πρώτα τείχη της εποχής του Κωνσταντίνου. Είχε εφαρμοστεί για τη δόμηση το opus mixtum ήτοι οι τοίχοι από αργολιθοδομή διακόπτονταν ανά 1,0μ από τρείς σειρές από οριζόντιες στρώσεις από πλακαρά κεραμίδια συνολικού ύψους 0,25μ. επαναλαμβανόμενες κατά το ύψος. Κάθετα στις προκυμαίες είχαν τοποθετηθεί ξύλινοι πρόβολοι, με ξύλινο κατάστρωμα που στηρίζονταν σε ξύλινους πασσάλους. Σε άγνωστη εποχή είχε κατασκευαστεί κάθετος προβλήτα στη βόρεια πλευρά, η οποία χώριζε το λιμάνι σε δύο, στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Πάνω στην προβλήτα είχε κατασκευαστεί οχύρωση. Στην ανατολική πλευρά του λιμανιού έχει έλθει στην επιφάνεια από την ανασκαφή τμήμα της..."
Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου
Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.
