28η Οκτωβρίου 1940 - Διαρκές μάθημα Ελευθερίας

Εορτάζουμε και τιμούμε το Έπος του 1940, τη νίκη των Ελλήνων κατά των Ιταλών επιβουλέων, όχι μόνο με εξωτερικές εκδηλώσεις, αλλά με μία αδιάκοπη ενδόμυχη περισυλλογή. Περισυλλογή που έχει να κάνει με τη σημασία και το μήνυμα του 1940, σε σχέση με το παρελθόν και τη σύγκριση αυτού με το παρόν. Για να μας βοηθάει να μένουμε πάντα σε αυτό που αποτελεί το πρώτο λόγο της ύπαρξης μας, με ισχυρή τη συνείδηση του «Έλληνες εσμέν», όπως έλεγε ο Πλήθων.

Την ιστορία του Έπους τη συνθέτουν δύο στοιχεία, τα ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα την περίοδο αυτή και το άρωμα της εποχής. Και ενώ είναι εύκολο να αποκαταστήσεις το πρώτο, το δεύτερο είναι πολύ δύσκολο καθόσον χάνεται μαζί με το χρόνο.

Χρέος δικό μας είναι η σύνθεση και των δύο, με σεβασμό στην ιστορίας  μας, στην Ελληνικότητά μας.

Μετά από 83 χρόνια, η Ελλάς βρίσκεται μπροστά στους ίδιους κίνδυνους, οι οποίοι εκπορεύονται σήμερα από την Ανατολή από τη θρασύτατη και ‘βουλιμική’ Τουρκία. Η σύγκριση των δύο εποχών, του Έπους του 1940 και της σημερινής, μας φέρνει θλίψη για τη σημερινή κατάσταση, οργή για το κατάντημα της πατρίδας μας, αγωνία για την έλλειψη αυτοπεποίθησης  των Ελλήνων, επικίνδυνη απελπισία για τους σημερινούς ηγέτες, πολιτικούς και πολιτειακούς σε ένα συνδυασμό της συμφοράς, σύγχυση και αγανάκτηση για την παρακμή της χώρας και για αυτούς που μας κυβέρνησαν με ευθύνη και του λαού, ανησυχία για την ακεραιότητα της χώρας μας.

1) Τότε

Κινδύνευε η Ελλάς, κινδύνευε η ψυχή της Ελλάδας, κινδύνευε ο Λαός, ο οποίος είχε να παλέψει με το φασισμό, με την τρομοκρατία, με την επιβολή της ανεπιθύμητης, της καταστρεπτικής και της απάνθρωπης κοσμοθεωρίας του, για την ίδια την ύπαρξη του.

Τώρα

Κινδυνεύει η Ελλάς, κινδυνεύει η ψυχή της Ελλάδας, κινδυνεύει ο Λαός, ο οποίος παλεύει για την Ελευθερία , για την πατρίδα του, για την ύπαρξη του.

2) Τότε

Στη μάχη όρμησε κάθε Έλληνας, επώνυμος και ανώνυμος, με διαφορετική νοοτροπία, προσανατολισμό και προέλευση, χωρίς ταξικά και οικονομικά κριτήρια.

Τώρα

Ο Έλληνας στέκεται αδρανής, χωρίς δύναμη να αντιδρά, δηλητηριάζεται καθημερινά από την προπαγάνδα για το υπάρχον σύστημα, που έχει γίνει πολιτικό εργαλείο σε βάρος των ιερών εθνικών συμφερόντων και του λαού.

3) Τότε

Ο Ελληνικός Λαός αποφασισμένος και ψυχικά ενωμένος, τροφοδότησε την οικουμένη με περήφανα ιδανικά και μηνύματα νίκης και καταπληκτικά κατορθώματα.

Τώρα

Ο Ελληνικός Λαός μόνος και εξαντλημένος, χωρίς να τον εμψυχώνει και να τον εμπνέει η πολιτική και πολιτειακή ηγεσία, πρέπει να ενωθεί, να καλλιεργήσει τις αρετές και τα χαρίσματά του, να πολεμήσει τις αδυναμίες του, να ξεπεράσει την ανεπάρκεια και την ιδιοτέλεια του κρατούντος πολιτικού συστήματος, την προπαγάνδα που συστηματικά του χορηγείται  από τα μπουκωμένα και ελεγχόμενα Μ.Μ.Ε.

4) Τότε

Η Ελλάδα υφίστατο την πίεση της Ιταλίας, μιας μεγάλης δύναμης και μιας ραγδαία αναπτυσσόμενης οικονομίας, με στόχο να την καταστήσει ο Μουσολίνι, Επαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, υπάκουο μέλος της Αυτοκρατορίας των Καισάρων.

Τώρα

Η Ελλάδα υφίσταται την πίεση, τις απειλές, τη βία, την ταπείνωση, την καταπάτηση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων, τις παράνομες επιθέσεις μιας επικίνδυνης χώρας, της Τουρκίας, που ευνοείται ευρέως από τη Δύση και ενός ανερμάτιστου ηγέτη, θιασώτη της διεθνούς ανομίας, τον Ερντογάν, για να καταστεί Επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

5) Τότε

Η Ελλάδα δεν παραχώρησε τίποτε από αυτά που ζήταγε ο δικτάτορας Μουσολίνι. Αντιθέτως, ο Πρωθυπουργός της χώρας Ιωάννης Μεταξάς, ο Βασιλιάς, η  Εκκλησία,  οι Ένοπλες Δυνάμεις, ο Λαός, με υψηλό ενωτικό φρόνημα είπαν από την πρώτη στιγμή το μεγάλο και ηχηρό ΟΧΙ.  Χάρις στις ένοπλες δυνάμεις, στο λαϊκό φρόνημα και τη μεγάλη προετοιμασία, κερδήθηκε ο άνισος αγώνας απέναντι στις τεθωρακισμένες μεραρχίες.

Τώρα

Η Ελλάδα οφείλει να αγωνιστεί, έστω και πληγωμένη που είναι, έστω και χρεωμένη, με το Δημόσιο Χρέος, σχεδόν στο 180% του ΑΕΠ,  το οποίο φρόντισε το διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα να το εξασφαλίσει. Οφείλουν να ενωθούν οι Έλληνες, με άδολο πατριωτισμό και φρόνημα, για να έχουμε τα ίδια αποτελέσματα με αυτά του Έπους.

6) Τότε

‘Αι  ημέτεραι δυνάμεις  αμύνονται του πατρίου εδάφους’.

Ήταν η τελευταία πρόταση του λιτού και πατριωτικού πολεμικού ανακοινωθέντος της 28^ης Οκτωβρίου  1940, το οποίο αποτυπώνει όλο το αγωνιστικό πνεύμα, το ανώτερο φρόνημα, την προσφορά στην πατρίδα, το σεβασμό στους ήρωες και μάρτυρες του Έθνους μας.

Τώρα

Το πάτριο έδαφος αμφισβητείται από αντιφατικές δηλώσεις μελών της κυβέρνησης. Το Αιγαίο έχει γίνει ‘σουρωτήρι’ από τους Τούρκους, οι οποίοι μας εμπαίζουν και η υπάρχουσα πολιτική εξουσία, περί άλλων τυρβάζουσα και με ενδοτική πολιτική αναιρεί την επόμενη ημέρα εκείνα για τα οποία έχει δεσμευτεί την προηγούμενη.

7) Τότε

Όπως γράφει ο κόμης Γκράτσι, πρέσβης της Ιταλίας στην Ελλάδα, στα απομνημονεύματά του:  ...υπεκλίθη με βαθύτατο σεβασμό προ του υπερηφάνου γέροντος, ο οποίος δεν  εδίστασε ουδέ  επί  στιγμήν να επιλέξει για την πατρίδα του την οδό της θυσίας αντί της ατιμώσεως… και ανεχώρησε.

Τώρα

Διγλωσσία, υποκρισία και σκηνοθεσία από τον κ. Μητσοτάκη, όπου άλλα συμφωνεί εκτός Ελλάδος και άλλα ανακοινώνει εντός, παραποιώντας τα γεγονότα, συνεπικουρούμενος από τα διατεταγμένα Μ.Μ.Ε., που παρουσιάζουν με τρόπο εφησυχαστικό και επιπόλαιο την κατάσταση, τους  αυλικούς και ανασφαλείς καθηγητές και τα Golden Boys της διορισμένης πολιτικής.

8) Τότε 

‘Ουδείς ¨Έλλην καθίσταται πλουσιότερος εκ του πολέμου’

Νόμος με ένα άρθρο που ψηφίστηκε αμέσως στο πρώτο Υπουργικό Συμβούλιο, στις 28 Οκτωβρίου 1940, από τον Μεταξά και τους υπουργούς.

Τώρα

Η ελληνική πολιτική πραγματικότητα τα τελευταία χρόνια καθορίζεται από αυτούς ‘που μπαίνουν πάμφτωχοι και βγαίνουν πάμπλουτοι’, αποκλείοντας εκ των προτέρων με κάθε τρόπο τους μη ελεγχόμενους και τους πατριώτες.

Η ιστορία βέβαια δεν αντιγράφεται. Δημιουργείται με νέους όρους, σε νέο περιβάλλον και με νέα πεπρωμένα.

Για μας τα νέα πεπρωμένα είναι τα ίδια με αυτά του Ελληνικού Λαού του 1940. Το νόημα της θυσίας των Ηρώων είναι πάντα επίκαιρο και διαχρονικό. Οφείλουμε να υπακούσουμε στη μοίρα των Γενναίων, να δώσουμε ματωμένα πειστήρια του πάθους μας για Ελευθερία και Ανεξαρτησία, αναζωπυρώνοντας το εθνικό φρόνημα του Έπους του ’40.

 

Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου

Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.

Βενετικές Οχυρώσεις στον Ισθμό της Κορίνθου (Fortificazioni dell’Istmo di Corinto)

Ο βαρόνος Adam Henrich von Stainau αφού απέκλεισε την εκσκαφή του Ισθμού και τη κατασκευή διώρυγας, πρότεινε την κατασκευή γραμμικών οχυρώσεων σε διάφορες θέσεις στον Ισθμό όπως προκύπτει από τα σχέδια που βρίσκονται στο Mουσείο Correr της Βενετίας. Η πρώτη πρόταση φέρει τον τίτλο «Fortificazioni dell’Istmo di Corinto 1695» (Εικ.1), παρουσιάζεται σε έγχρωμο σχέδιο και αφορά στην οχύρωση με τρία βασιλικά οχυρά, δύο στις ακτές των κόλπων Κορινθιακού και Σαρωνικού και ένα περίπου στο μέσον του Στενού.

Τα μεταξύ διαστήματα συμπληρώνονται με μικρότερα σε διαστάσεις και όγκους oκτώ οχυρά (Ridotti) ανά διάστημα τετραγωνικής ή ρομβοειδούς, ή πολυγωνικής μορφής. Οι αποστάσεις αυτών ορίζονται ώστε οι επιτηθέμενοι να βρίσκονται μέσα στο βεληνεκές των όπλων των αμυνομένων. Στο σχέδιο είναι ίσες μεταξύ τους. Άκολουθεί περίπου την υπάρχουσα σήμερα διώρυγα με μικρές αποκλίσεις στη διαδρομή. Συγκεκριμένα στην ακτή του Κορινθιακού κόλπου έχει μετακινηθεί για μικρή απόσταση από το σημερινό στόμιο δυτικά προς τη μεριά της Κορίνθου, ενώ στη μεριά του Σαρωνικού έχει κατέλθει ανατολικά προς το σημερινό Καλαμάκι. Στον Κορινθιακό κόλπο προβλεπόταν η κατασκευή λιμενικού έργου για τον ελλιμενισμό και επισκευή των πλοίων της βενετικής αρμάδας του κόλπου του Λεπάντο.

Εικ.1: Οχύρωση των στενών του Ισθμού. Πρόταση Baron di Stainau. Πηγή: Μουσείο Κορρέρ, Βενετία.

Σχέδιο για τα στενά του Ισθμού του Βαρώνου di Stainau

(Progetti per lo stretto di Corinto del Barone di Stainau)

Οι προτάσεις δεν είχαν μόνο αμυντικούς σκοπούς αλλά και τη δημιουργία νέων οικισμών στην περιοχή του Ισθμού στηρίζοντας την άποψη ότι η ύπαρξη νέων πόλεων και επομένως κατοίκων θα ενίσχυαν την άμυνα. Σε μία πρόταση του Generale in Capite von Steinau που παρουσιάζεται στο Sudost-Fordchungen 67, (2008), και ειδικά στην εικόνα 5, αναφέρεται και το όνομα του οικισμού ως Νέα Κόρινθος (Σύγχρονη Κόρινθος). Οι προς δημιουργία οικισμοί προτείνονται να περιβάλλονται από τείχη που εξασφάλιζαν την ύπαρξη τους και την ασφάλεια τους ή ακόμη να είναι ατείχιστοι. Πάντως, κατά την πρόταση, διέθεταν πολεοδομικό σχέδιο με οικοδομικά τετράγωνα και πλατείες είτε ήσαν τειχισμένοι είτε ατείχιστοι όπως παρουσιάζονται στα υποβληθέντα σχέδια. Ακόμη προτείνεται η διορυχή του Ισθμού και η δημιουργία διώρυγας η οποία θα μπορούσε να είναι ευθεία γραμμή που θα συνέδεε τους δύο κόλπους στη πιο μικρή απόσταση μεταξύ τους ή τεθλασμένη γραμμή αποτελούμενη από ευθύγραμμα τμήματα.

Εικ.2: Οχύρωση των στενών του Ισθμού. Πρόταση Baron di Stainau. Πηγή: Μουσείο Κορρέρ, Βενετία.

Η ίδια πρόταση παρουσιάζεται στον χάρτη-σχέδιο που φυλάσσεται στο Μουσείο Κορρέρ 210 (Εικ.2). Σε αυτή προβλέπεται:

α). η ευθύγραμμη τομή του Ισθμού και η κατασκευή συνολικά δύο βασιλικών οχυρών, στις ακτές του Ισθμού και στη μέση περίπου του πλάτους του η δημιουργία ενός οικισμού που φαίνονται τα οικοδομικά τετράγωνα και πλατείες. Ακόμη και την κατασκευή πέντε μικρών τετραγώνων οχυρών προς τα δυτικά της ευθύγραμμης τομής του στενού του Ισθμού, προς τη μεριά της Πελοποννήσου. Τα τετράγωνα μικρά οχυρά (fortini) καλύπτουν τα μεταξύ των βασιλικών οχυρών κενά.

β). Στο ίδιο σχέδιο παρουσιάζεται μία εναλλακτική λύση η οποία αποτελείται και αυτή με δύο επί μέρους επεμβάσεις. Τη διάνοιξη και κατασκευή της διώρυγας που ενώνει τους δύο κόλπους όχι πλέον ευθύγραμμης αλλά τεθλασμένης από τρία τμήματα ανίσων μηκών. Δυτικά αυτής προβλέπονται τρία μεγάλα οχυρά βασιλικού τύπου. Τα δύο ακραία κοντά στις ακτές των κόλπων το δε μεσαίο οχυρό στη μέση περίπου του στενού του Ισθμού. Το μεσαίο περιλαμβάνει έναν οικισμό στον οποίον φαίνονται τα οικοδομικά τετράγωνα, οι δρόμοι και πλατείες. Το οχυρό προς τον Σαρωνικό κόλπο βρίσκεται σε μεγαλύτερη απόσταση από την θάλασσα από αυτήν του αντιστοίχου προς τον Κορινθιακό κόλπο οχυρού. Είναι εύλογο να δεχθούμε ότι αυτό προτείνεται να κατασκευαστεί στη θέση του Φρουρίου του Εξαμιλίου Τείχους.

Στο συνημμένο σχέδιο (Εικ.2) ο von Steinau στην πρόταση του παρουσιάζει και μία εντυπωσιακή κατά πλάτος έγχρωμη τομή της προβλεπόμενης διώρυγας μεταξύ των δύο κόλπων που είναι ορατά μεταξύ άλλων κατά πάσα πιθανότητα και τα κεκλιμένα πρανή και διαγράφονται αχνά τα εκατέρωθεν αυτής πεζοδρόμια στον πόδα των πρανών.

Εικ.3: Οχυρώσεις στον Ισθμό. Πηγή: Πολεμικό Αρχείο της Αυστρίας, BIII a 135-1

Προτάσεις του Βερνέντα - BIII a 135-1

γ). Ο επόμενος χάρτης BIII a 135-1 (Εικ.3), διαστάσεων 99 x 53, με κλίμακα 800 βενετικά πόδια (passi) έτους 1689, φέρει τον τίτλο:

L’ Istmo di Corinto cavato dalla Topografia levata del gia Capⁿ Milhau Verneda….

Ο τοπογραφικός χάρτης BIII a 135-1, έχει κατασκευαστεί από τον Milhau Verneda, ο οποίος ήταν ένας από τους μηχανικούς που συνόδευε τον Μοροζίνι στις πολεμικές επιχειρήσεις, και απεικονίζει την περιοχή του Ισθμού μεταξύ των δύο κόλπων Κορινθιακού και Σαρωνικού και τη γεωμορφολογία αυτής. Σημειώνονται τα σκάμματα των τομών που είχαν γίνει για τη διάνοιξη και κατασκευή της διώρυγας από τον Νέρωνα. Ομοίως με κόκκινο μελάνι αποτυπώνεται το Εξαμίλιο τείχος και με μπλέ οι ακτές των κόλπων σε δυνατή γραμμή. Άκόμη εικονίζεται το φυσικό περιβάλλον με λόφους και χαράδρες και παρουσιάζεται το ακαλλιέργητον του εδάφους. Μετά από επιτόπιες παρατηρήσεις και μετρήσεις των επί μέρους γεωλογικών τμημάτων του Ισθμού και τα αντίστοιχα μήκη τους κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η διάνοιξη του Ισθμού θα ήταν χρονοβόρα και δύσκολη ως εκ τούτου επισφαλής για τη προστασία της Πελοποννήσου από τις επιθέσεις των Τούρκων. Οδηγήθηκε τελικά στην απόρριψη της λύσης αυτής μολονότι η ανακάλυψη της πυρίτιδας και η χρήση αυτής την εποχή του επέτρεπε τις απαραίτητες επεμβάσεις για το έργο. Άντ’ αυτού πρότεινε την κατασκευή φρουριακών εγκαταστάσεων ως γρήγορες και περισσότερο επιτυχείς λύσεις από τη διάνοιξη της διώρυγας.

Εικ.4: Χάρτης της περιοχής της Κορίνθου με το Εξαμίλιο Τείχος και άλλα στοιχεία. Πηγή: Vicenzo Coronelli, Repubblica di Venezia p.IV. Citta Fortezze.

Γενικά η πρόταση περιελάμβανε την κατασκευή τριών βασιλικών οχυρών, ένα κοντά στην ακτή του Κορινθιακού κόλπου πάνω στον δρόμο που οδηγούσε στη Θήβα, τον άλλο στον Σαρωνικό κόλπο στο δρόμο που οδηγούσε στα Μέγαρα και ένα περίπου στη μέση του Στενού. Στα μεταξύ τους διαστήματα θα κατασκευάζονταν μικρά τετράγωνα οχυρά (Ridotti). Τροποποιήθηκε μερικώς η τελική πρόταση έτσι ώστε το βασιλικό οχυρό στον Σαρωνικό κόλπο να μην κατασκευαστεί στην ακτή του κόλπου αλλά σε απόσταση 600 βενετικών ποδιών (περίπου 1000,0μ.) από αυτήν, στη θέση του Παλαιοκάστρου- που ήταν η σύγχρονη ονομασία του Φρουρίου του Εξαμιλίου τείχους- κοντά στο δρόμο προς τα Μέγαρα. Από την θέση αυτή η οποία είχε αρκετή υψομετρική δια- φορά από την ακτή μπορούσε να ελέγξει πλήρως και τη θάλασσα και τον δρόμο προς τα Μέγαρα. Σε ξεχωριστό χάρτη (Εικ.3) μεγαλύτερου μήκους και με κλίμακα των 1000 βενετικών ποδιών (passi) αποτυπώνεται η πρόταση για την οχύρωση η οποία περιελάμβανε την κατασκευή τριών βασιλικών οχυρών και στα μεταξύ τους διαστήματα οκτώ μικρών οχυρών. Συγχρόνως προτείνει με γεωστρατηγικά κριτήρια την αξιοποίηση εδαφικών χαρακτηριστικών για τοποθέτηση πυροβολικού και την χρήση παλαιών και υπαρχόντων οχυρώσεων Στο άνω μέρος της πρότασης έχουν σχεδιαστεί σε σκίτσα και χωρίς λεπτομέρειες οι κατά μήκος τομές στη θέση των πηγαδιών του Νέρωνα.. Το σχέδιο μετά το βασιλικό οχυρό στον Κορινθιακό κόλπο μέσα στην θάλασσα θεωρείται ότι εικονίζει λιμενική κατασκευή για τον βενετικό στόλο. Τα δύο φρούρια στις ακτές των κόλπων και το ενδιάμεσο βρίσκονται σε ευθυγραμμία χωρίς να αναφέρεται σαφώς η θέση της. Εκτιμάται ότι είναι δυτικά των τομών του Νερωνα σε μικρή απόσταση ή ακόμη και πάνω  σε αυτές.

Εικ.5: Σχέδιο. K I c 16. Πηγή: Πολεμικό Αρχείο της Αυστρίας, οχύρωση περιοχής Ισθμού.

Κατά διαστήματα και όλο το διάστημα της Βενετοκρατίας υπήρχε ο προβληματισμός της προσφορότερης λύσης για την άμυνα της συνοριακής γραμμής μεταξύ των δύο αντιπάλων. Αν η κατασκευή των οχυρών τύπου βασιλικών τα οποία συνδέονταν με μικρότερα οχυρά ήταν η ενδεδειγμένη λύση ή χρειαζόταν κάποιος άλλος τύπος αμυντικής γραμμής. Υπήρξαν διάφορες τεχνικές εκθέσεις μηχανικών που διετύπωναν αυτό τον προβληματισμό ήδη από τα τέλη του 1696, αλλά οι εργασίες συνεχίζονταν έστω και με λίγους εργαζόμενους όπως στις 31 Αυγούστου 1697 υπήρχαν μόνο 160 άνδρες εργαζόμενοι αντί των 2.000 στα προηγούμενα χρόνια. Τα αμυντικά έργα στον Ισθμό ως χωμάτινα και αυτά, απαιτούσαν καλή και συνεχή συντήρηση όπως και μεγάλο αριθμό στρατιωτών να τα υπερασπίζεται. Φαίνεται όμως ότι απουσίαζαν και τα δύο και έτσι δεν αποτέλεσαν καθόλου εμπόδιο για τους Τούρκους το 1715 όταν ο Μοριάς επανακατακτήθηκε πάλι πολύ εύκολα.

Εικ.6: Βενετική Υδατογέφυρα στο ποτάμι Ράχιανι του Άσσου Κορινθίας. Πηγή: Απόστολος Παπαφωτίου

Βιβλιογραφία: «Το Territorio της Κορίνθου και η Βενετική Υδατογέφυρα στο ποτάμι Ράχιανι του Άσσου Κορινθίας (Ιστορία-κατασκευή)» Έκδοση "Καταγράμμα", Κόρινθος 2023.

 

Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου

Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.