Σεισμός 24ης Φεβρουαρίου 1981 - 42 χρόνια μετά

1981, Φεβρουάριος 24, Αλκυονίδες Νήσοι (Καλά νησιά).

Στις 24 Φεβρουαρίου, 25 Φεβρουαρίου και 4 Μαρτίου 1981 τρεις σεισμοί μεγέθους 6,7 - 6,4 - 6,4 της κλίμακας Ρίχτερ συνέβησαν στο ανατολικό τμήμα του Κορινθιακού κόλπου. Τα επίκεντρα των δύο μεγάλων σεισμών της 24 Φεβρουαρίου και 4 Μαρτίου εντοπίστηκαν στον Κορινθιακό κόλπο και ειδικότερα στον κόλπο των Αλκυονίδων. Σε σεισμική ακολουθία χιλιάδων σεισμών εντάσσονται και πολλοί άλλοι, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από μεγέθη έως 5,2 R. Κυριότεροι από αυτούς είναι:

Ημερομηνία - ώρα - μέγεθος

24/2 - 22.54' - 6,7 R.  κύριος σεισμός

25/2 - 03.58'

25/2 - 04.36' - 6,4 R.  κύριος μετασεισμός

4/3 - 23.58' - 6,4 R.  κύριος σεισμός

5/3 - 08.59' - 6,0  R.  κύριος μετασεισμός

7/3 - 13.55' - 5,7 R.

Με τους σεισμούς αυτούς εκτονώθηκε η περιοχή, λόγω των τάσεων που είχαν συσσωρευτεί, δεδομένου ότι η περιοχή είχε μείνει επί δεκαετίες ανενεργής.

Κατά τον αείμνηστο καθηγητή Άγγελο Γαλανόπουλο προκύπτει ότι για τους επιφανειακούς σεισμούς, ο σει­σμικός κίνδυνος της περιοχής Κορινθίας σε χρόνο επανάληψης (Τ) είναι αρκετά υψηλός.

Έτσι συμβαίνει σεισμός:

• Μεγέθους Ms = 5,5 R ανά 4 έτη,
• Μεγέθους Ms = 6 R ανά 9 έτη
• Μεγέθους Ms = 6,5 R ανά 43 έτη

Τα αποτελέσματα των σεισμών αυτών ήσαν εντυπωσιακά ως προς τις ζημιές (υλικές και ζωές). Εντυπωσιακά είναι επίσης και τα δευτερογενή φαινόμενα, οι επιφανειακές διαρρήξεις, οι οποίες είναι συνήθως χαρακτηριστικά σεισμών μεγέθους Ms ≃ 6,5 R.

Η ευρύτερη πλειόσειστος περιοχή χαρακτηρίζεται από έντονο μορφολογικό ανάγλυφο με κύριο προσανατολισμό Α-Δ, πολύπλοκη γεωλογική δομή και έντονη νεοτεκτονική διάρρηξη.

Ο Κορινθιακός κόλπος αποτελεί ένα κρίσιμο στοιχείο της περιοχής καθόσον η εξέλιξη του, έχει περάσει διάφορες φάσεις και σήμερα ευρίσκεται σε φάση εφελκυσμού.

Οι σεισμοί αυτοί συνοδεύτηκαν με εντυπωσιακές διαρρήξεις, οι οποίοι επηρεάστηκαν από τη Λιθολογία της περιοχής και τις προϋπάρχουσες επιφάνειες αδυναμίας.

Οι διαρρήξεις αυτές οριοθετούνται στην ρηξιγενή ζώνη κατά μήκος των Περαχώρα-Πισσίων-Σχίνου-Αλεποχωρίου με γενική διεύθυνση Α-Δ.

Χαρακτηρίζονται από μια μετατόπιση της τάξεως του ενός μέτρου, ενώ το άνοιγμα των χειλέων είναι 0,20 μ. Επίσης εκδηλώθηκαν πολλά δευτερογενή φαινόμενα όπως αποκολλή­σεις και καταπτώσεις βραχωδών μαζών, κατολισθήσεις εδαφικού υλικού, καθιζήσεις χαλα­ρών υλικών και αναδύσεις ή καταδύσεις παρακτίων περιοχών, και ίσως μικρές ρευστοποιήσεις.

Αναφέρονται χαρακτηριστικά καταπτώσεις βράχων μέχρι 100 κ.μ. κατά μήκος κυρίως της ρηξιγενούς ζώνης και κατακόρυφη βύθιση στο παράκτιο τμήμα της επικεντρικής περιοχής (Στραβά, Σχίνος, Μαυρολίμνη) της τάξεως μέχρι 1,0 μ.

Η επέμβαση του κράτους υπήρξε άμεση και ιδιαίτερα επιτυχημένη. Δημιουργήθηκαν οι Υπηρεσίες Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων, οι λεγόμενες Υ.Α.Σ. στις κύριες πόλεις της Κορινθίας: Κόρινθος, Λουτράκι, Κιάτο, Ξυλόκαστρο. Ορίσθηκαν επιτροπές από ντόπιους Μηχανικούς και του Υπουργείου όπου έγιναν σε όλο το Νομό σοβαρές αυτοψίες ζημιών.  Κατετάγησαν τα κτίρια σε τρεις κατηγορίες: Ε.Κ. (κατοικήσιμο) , Ε.Α. (ακατοίκητο), Ε.Ε. (επικινδύνως ετοιμόρροπο).

Τα Ε.Ε. κατεδαφίζονταν από την Υπηρεσία, δανειοδοτούνταν, με πραγματικές τιμές για την εποχή αυτή, για την κατασκευή καινούριων κτιρίων. Οι άλλες δύο κατηγορίες κτιρίων, είχαν τη δυνατότητα να δανειοδοτηθούν από τις τράπεζες μετά από την έκδοση αδείας από τις Υ.Α.Σ. με ευθύνη ιδιωτών μηχανικών, οι οποίοι είχαν και την επίβλεψη της κατασκευής. Το επιτόκιο του δανείου ήταν μηδενικό για το μεγαλύτερο τμήμα αυτού και το υπόλοιπο συμβολικό. Συγχρόνως δίνονταν κίνητρα σε βιομηχανίες, βιοτεχνίες, επαγγελματικά κτίρια και σε πολλές παραγωγικές τάξεις για την ανακατασκευή, επισκευή της υποδομής και του εξοπλισμού των δραστηριοτήτων.

Ξεπεράσθηκαν για την Κορινθία προβλήματα δεκαετιών όσον αφορά τους τίτλους ιδιοκτησίας των πληγέντων. Ο τότε Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης αείμνηστος Κωνσταντίνος Παπακωνσταντίνου, αλλά και άλλοι αρμόδιοι Υπουργοί παρακολούθησαν το όλο θέμα από πολύ κοντά και έδωσαν τη λύση της αναγνώρισης ιδιοκτησίας μέσω βεβαιώσεων από τους Δήμους και Κοινοτήτες και με υπεύθυνες δηλώσεις από δύο πολίτες. Ένας ευφυής τρόπος που έδωσε λύση σε ιδιοκτησιακά προβλήματα που ταλάνιζε την κοινωνία επί πολλές δεκαετίες

Τελικά για τις σεισμόπληκτες περιοχές, Κορινθία, Βοιωτία και Αττική ο σεισμός αποδείχθηκε "σωσμός", όπως εύστοχα λέει ο λαός μας, με την ανάπτυξη που προέκυψε μετά τους σεισμούς.

Σε πολλές ιστορικές περιόδους επαναλαμβάνεται αυτή η ρήση "ο σεισμός είναι σωσμός". Η Κόρινθος του 77 μ.Χ. από "πόλη της πέτρας" εξελίχθηκε σε "πόλη του μαρμάρου", μετά από τους καταστροφικούς σεισμούς του 77-79 μ.Χ. και τη μεγάλη και συνεχή βοήθεια του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Βεσπασιανού.

Γενικά, όσο περισσότερο γνωρίζουμε τη σεισμική ιστορία μιας περιοχής τόσο δυνάμεθα καλύτερα να εκτιμήσουμε επαναλήψεις σεισμικής δράσεως, χρονική κατανομή σεισμών, να διατυπώσουμε θεωρίες για τα χαρακτηριστικά της σεισμικής δραστηριότητας και να κατανοήσουμε την επίδραση της στο ανθρώπινο περιβάλλον.

Ο καταστροφικός σεισμός 6,7R με επίκεντρο στα νησιά Αλκυονίδες του Κορινθιακού κόλπου, με 20 θύματα έδωσε στους μηχανικούς νέα στοιχεία για τη συμπεριφορά των κτηρίων και λίγο αργότερα  τέθηκε σε ισχύ ο Ελληνικός Αντισεισμικός Κανονισμός του 1985. Το επόμενο βήμα αποτελεί η σύνταξη του Νέου Ελληνικού Αντισεισμικού Κανονισμού (ΝΕΑΚ) το 1992 λαμβάνοντας υπ' όψη και τις μέχρι τότε διεθνείς εξελίξεις. Ο σεισμός της Πάρνηθας, στις 7-9-1999, προκάλεσε την αναθεώρηση του ΝΕΑΚ  ώστε να γίνει πλήρως συμβατός με τους Ευρωκώδικες EC7 και EC8 . Η αναθεωρημένη μορφή του ΝΕΑΚ είναι γνωστή ως ΕΑΚ 2000. Οι κύριοι στόχοι του ΕΑΚ 2000, ενός από τους καλύτερους Αντισεισμικούς Κανονισμούς  παγκοσμίως, είναι:

• η προστασία της ανθρώπινης ζωής στην περίπτωση υψηλών εντάσεων,
• ο περιορισμός ή και η αποφυγή των οικονομικών απωλειών στην περίπτωση των μετρίων εντάσεων,
• η διασφάλιση μιας ελάχιστης στάθμης λειτουργιών των έργων.

Συγχρόνως ο Κανονισμός αυτός ισχύει παράλληλα με τους Ευρωκώδικες, με τους Κανονισμούς σχεδιασμού δομημάτων με συγκεκριμένο υλικό (σκυρόδεμα, τοιχοποιία, χάλυβας, ξύλο κ.λ.π.) και με τους λεπτομερέστατους πρακτικούς κανόνες διαστασιολόγησης για σεισμική καταπόνηση. 

Η αυξημένη εμπειρία και συσσωρευμένη γνώση λόγω συνεχούς σεισμικής δραστηριότητας σε συνδυασμό με την πρωτοπορία στην έρευνα η οποία παράγεται από αφοσιωμένους επιστήμονες  σε όλα τα επιστημονικά ιδρύματα και εργαστήρια στη χώρα μας  έχει επιφέρει την παγκόσμια αναγνώριση για την ποιότητα και ασφάλεια των κατασκευών.

Πρέπει να ακολουθούνται πιστά οι κανονισμοί και πρέπει πάντοτε να έχουμε στο μυαλό μας αυτό που διατύπωσε εύστοχα ο αείμνηστος καθηγητής Ε.Μ.Π. Α. Ρουσόπουλος:

Ἡ Γῆ, μικρά σφαῖρα πλανωμένη εἰς χῶρον καί χρόνον, ἀσήμαντος σχεδόν μονάς τοῦ ἀπείρου Σύμπαντος, εἶναι ἐν τούτοις ἡ ἰδική μας καί μόνη γῆ δι' ἡμᾶς ἀφοῦ - ἀκόμη τουλάχιστον - δέν ἔχομεν ἄλλην. Ἐπ' αὐτῆς ἀναβλέπομεν, κινούμεθα καί νοοῦμεν, ὀλίγα καί ἐπ' ὀλίγον διάστημα. Ἐπ' αὐτῆς θεμελιοῦμεν τά μικρά ἔργα μας καί ἀπ' αὐτῆς ἐνίοτε τά θαυμάζομεν ἤ τά καταρώμεθα - ἀκόμη μικρότεροι καί ἀσημαντότεροι ἡμεῖς. Δέν γνωρίζομεν ἐάν καί πῶς τό Σύμπαν ὑπενθυμίζει εἰς τήν Γῆν τήν μικρότητά της. Γνωρίζομεν ὅμως πῶς ἡ Γῆ μας ὑπενθυμίζει τήν ἰδικήν μας μικρότητα· ἐλαφρά νεῦσις τοῦ φλοιοῦ της κατακρημνίζει ἀρκετά συχνά ὅ,τι μετά κόπον ἡγείρομεν.

 

Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου

Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.

Το Θεοδοσιανό λιμάνι της Κωνσταντινούπολης (1ο Μέρος)

Εικ.1: Αναπαράσταση Λιμένα (Πηγή: From Byzantium1200.com, © Byzantium 1200).

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της Εταιρείας Διερεύνησης Αρχαιοελληνικής και Βυζαντινής Τεχνολογίας (ΕΔΑΒυΤ) πραγματοποιήθηκε η διάλεξη μου με θέμα «Το Θεοδοσιανό λιμάνι της Κωνσταντινούπολης», την Τρίτη 21 Φεβρουαρίου 2023, σε συνεργασία µε τον Σύλλογο των Αθηναίων, στην αίθουσα του Συλλόγου των Αθηναίων επί της οδού Κέκροπος 10, στην Αθήνα.

Παραθέτω το 1^ο Μέρος της παρουσίασης μου:

«Εισαγωγή

Η παρούσα διάλεξη έχει στόχο την ενημέρωση για το λιμάνι του Θεοδοσίου στην Κωνσταντινούπολη. Ένα λιμάνι που έγινε διάσημο μετά την αποκάλυψη 37 ναυάγια πλοίων κατά την σωστική ανασκαφή των εργασιών για την κατασκευή συγκοινωνιακού κόμβου το 2004 στη θέση Γιενί Καπί (Yenicapi). Η εύρεση τόσων πλοίων η οποία είναι η μεγαλύτερη σε συγκέντρωση και σε τύπους που έχουν αποκαλυφθεί μέχρι σήμερα κυριάρχησε στην ανασκαφή με τον πιο θεαματικό τρόπο και δυστυχώς παραμερίστηκε το ίδιο το λιμάνι. 

Εικ.2: Γραφιστική αναπαράσταση της Κωνσταντινούπολης με τη θέση των λιμανιών (Πηγή: European Centre for Byzantine and Post-Byzantine Monuments, Fl. Karagianni).

Εξάλλου τα ευρήματα είναι μοναδικής αξίας για τη ναυτική και ναυπηγική παράδοση του ρωμαϊκού και βυζαντινού κόσμου. Μέχρι στιγμής, από τη μελέτη της ανασκαφής δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς τα ερωτήματα για την αρχιτεκτονική, τον τρόπον κατασκευής, τα υλικά δομής, οι σχετικές χρονολογήσεις, η κεραμική και άλλα. Προς τη κατεύθυνση της κατανόησης της λειτουργίας του λιμένα και στην κατάθεση προβληματισμών γίνεται αυτή η ενημέρωση. Το λιμάνι ως μεγάλο και βασικό έργο υποδομής είναι εφαρμογή σχεδιασμού, είναι έκφραση των δυνατοτήτων της κοινωνίας, του τεχνικού κόσμου να προγραμματίζει και να εκτελεί. Απαιτείται λοιπόν η ένταξη του στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής το οποίο αμυδρά θα ιχνηλατήσουμε αρχίζοντας από την ίδια την Βασιλεύουσα-Πόλη.

Κωνσταντινούπολη

Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης είναι κορυφαία και καθοριστική πολιτική πράξη του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου στο πλαίσιο ευρύτερου προγράμματος ανανέωσης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και το οποίο εξασφάλισε την επιβίωση της για τουλάχιστον 1000 χρόνια.

Η αναγκαία ίδρυση της Νέας Ρώμης , «μιας άλλης  Ρώμης- Altera Roma» και όχι ως «Roma mobilis», που θα έφερε το όνομα του, δεν επελέγη ως αντικατάσταση της Παλαιάς Ρώμης  ούτε  ως υποσκέλιση της αλλά προέκταση στο ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας.

Εικ.3: Χάρτης Κωνσταντινούπολης Βυζαντινής Περιόδου (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/Λιμένας_του_Ελευθερίου).

Υποψήφιες πόλεις ήσαν η Σαρδική (Σόφια), το Ίλιον, η Χαλκηδόνα, η Θεσσαλονίκη. Τελικά επιλέγηκε το Βυζάντιο, αποικία των Μεγαρέων και μετέπειτα αποικία των Αντωνίνων επί Σεβήρου, στην ευρωπαϊκή πλευρά του Βοσπόρου η οποία συγκέντρωνε τα προτερήματα όλων των άλλων. Στο νέο πολεοδομικό πρόγραμμα περιλαμβάνονταν ο επαναπροσδιορισμός των θέσεων και των υπαρχόντων έργων από την εποχή του Σεβήρου που παρουσίαζαν το νέο πρόσωπο της εξουσίας και η αποτύπωση αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών με τις νέες κατασκευές που αναδείκνυαν την πόλη ως πρωτεύουσα της οικουμένης σε πρώτη φάση και σε δεύτερη ως χριστιανική πρωτεύουσα. Για την κατασκευή της νέας πόλης έγινε εκ μέρους του Κωνσταντίνου επιστράτευση μηχανικών, εργατών παρέχοντας ισχυρά κίνητρα και φορολογικές ελαφρύνσεις. Με τη θεμελίωση το 424 μ.Χ. ξεκίνησε το μεγαλύτερο πολεοδομικό επίτευγμα του όψιμου αρχαίου κόσμου που διήρκησε περισσότερο από 10 χρόνια και μετέτρεψε την πόλη σε ένα απέραντο εργοτάξιο. Έτσι τα τείχη προηγήθησαν των σπιτιών, τα σπίτια προηγήθησαν των κατοίκων. Είναι εύλογο να δεχθούμε ότι πριν την κατασκευή είχε μελετηθεί ο συνολικός σχεδιασμός του έργου σε αποτυπώσεις που είχαν προηγηθεί και που προέβλεπε μεγάλες παρεμβάσεις. Η Πόλη από 200 εκτάρια που κατείχε την εποχή των Σεβήρων έγινε 700 εκτάρια επί Μ. Κωνσταντίνου. Ο Σεπτίμιος Σεβήρος είχε κατακτήσει το Βυζάντιο το 197 μ.Χ. και μερικώς είχε καταστρέψει την πόλη.

Εικ.4: Χάρτης Κωνσταντινούπολης Πρωτοχριστιανικής Περιόδου (Πηγή: Berger Al., «Streets and Public Spaces in Constantinople», Dumbarton Oaks Papers 54 (2000), σ.161-188, εικ.4).

Σημαντική επέκταση της πόλης δρομολογήθηκε επί της αυτοκρατορίας του Θεοδόσιου Β΄ (408-450 μ.Χ.), ο οποίος κατά τον πρώιμο 5ο αιώνα  (περίπου το 413 μ.Χ.) ύψωσε τα  νέα χερσαία τείχη, σε απόσταση προς Δυσμάς περίπου 1000,0μ. από αυτά του Κωνσταντίνου που ένωναν την κατάληξη του Κεράτιου κόλπου ή Χρυσού Κέρατος με τη θάλασσα του Μαρμαρά ως τόξο κύκλου που οριοθετούσε  το αστικό όριο. Τα τείχη θεωρούνται ότι είναι καινοτόμος και προωθημένη κατασκευή σε επίπεδο στρατιωτικής αρχιτεκτονικής. Η συνολική έκταση της Πόλης ανήλθε σε 1.400 εκτάρια ή 14.000 στρέμματα, όσο περίπου της Ρώμης που ήταν 1.350 εκτάρια και χωρίς να υπολογίζεται η έκταση του Γαλατά.

Η Νέα Ρώμη που προοριζόταν να γίνει το κέντρο του κόσμου, είχε πολλά κοινά στοιχεία με τη Πρεσβυτέρα Ρώμη της οποίας θεωρήθηκε αντίγραφο. Μεταξύ των πολλών 7 λόφους, 14 Ρεγεώνες-συνοικίες, μεγαλοπρεπή δημόσια κτίρια και άλλα. Από τις Ρεγεώνες αυτές, οι δώδεκα βρίσκονταν στην περιοχή που περιέκλειε το τείχος του Κωνσταντίνου, η δέκατη τρίτη στην απέναντι ακτή του Κεράτιου κόλπου, στον σημερινό Γαλατά, ενώ η δέκατη τέταρτη ταυτίζεται με την περιοχή των Βλαχερνών.

Εικ.5: Χάρτης Κωνσταντινούπολης Βυζαντινής Περιόδου (Πηγή: Drawing A. Ginalis after Constantinople during the Byzantine period by Cplakidas, licensed under CC BY 3.0).

Ο πλήρης χωροταξικός σχεδιασμός που εφαρμόστηκε κατά τα ρωμαϊκά πρότυπα προέβλεπε τη χάραξη δρόμων, τη δημιουργία δημοσίων χώρων, τη κατασκευή παλατιού, του κτιρίου της συγκλήτου, τον ιππόδρομο, την ανέγερση των ναών της Αγίας Ειρήνης, των δώδεκα Αποστόλων. Τέσσερις μεγάλοι λεωφόροι με πλαινές στοές (έμβολοι) ήσαν οι κύριοι άξονες από όπου προσανατολίσθησαν οι λοιποί δρόμοι. Το κέντρο του παλαιού Βυζαντίου, το Τετράστωον, μαζί με τον κοντινό Ιππόδρομο, επαναπροσδιορίστηκε αρχιτεκτονικά και μετονομάστηκε σε Αυγουσταίο προς τιμή της μητέρας του Κωνσταντίνου. Συνδυάστηκε με τη νέα Αγορά (Forum) του Κωνσταντίνου, από τον οποίο διερχόταν η Μέση οδό ο κύριος οδικός άξονας της πόλης που οδηγούσε μέχρι τη Χρυσή Πύλη στα νότια και ως την πύλη της Αδριανούπολης στα βορειοδυτικά (στο μεταγενέστερο τείχος του Θεοδοσίου). Στη δυτική πλευρά του Αυγουσταίου βρισκόταν ο ναός της Αγίας Σοφίας, αφιερωμένος στην Σοφία του Θεού, και στα ανατολικά ανεγέρθηκε το πρώτο μέγαρο της Συγκλήτου. Οι δύο Βασιλίδες πόλεις  η Πρεσβυτέρα και η Νέα Ρώμη εξέφραζαν μία ενιαία πρωτεύουσα, μιας ενιαίας αυτοκρατορίας  υπό τον ίδιο αυτοκράτορα.»

Εικ.6: Χάρτης Κωνσταντινούπολης Βυζαντινής Περιόδου (Πηγή: Αγγελική Χρόνη – Φιλόλογος).

Η εκδήλωση μαγνητοσκοπήθηκε και θα αναρτηθεί στο διαδίκτυο στον παρακάτω σύνδεσμο:

https://www.blod.gr/events/ekdiloseis-tis-etaireias-diereynisis-arhaioellinikis-kai-byzantinis-tehnologias-edabyt/

 

Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου

Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.