Με
πρωτοβουλία του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Κορινθίας, και με τη συμμετοχή της Ν.Ε. Τ.Ε.Ε. Κορινθίας
και του Ιδρύματος Κορινθιακών Μελετών πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 02 Νοεμβρίου
2025, ξενάγηση στο χώρο του Διόλκου, στον Ισθμό της Κορίνθου και στην ειδική
θέση Ποσειδωνία. Αντικείμενο της ξενάγησης, όπως παρουσιάστηκε από τον γράφοντα,
ήταν ο σχεδιασμός, η κατασκευή, η λειτουργία και η συντήρηση του μοναδικού
αυτού έργου της Αρχαϊκής εποχής στην Κόρινθο.
Ο
Δίολκος είναι ένα από τα μεγάλα έργα της αρχαιότητας στην Κορινθία. Γίνεται
δεκτό ότι κατασκευάστηκε από τον τύραννο της Κορίνθου Περίανδρο τον 7ο - 6ο π.Χ.
αιώνα ως κόμβος που συνδυάζεται άμεσα με τα αρχαία λιμάνια του Λεχαίου και των
Κεγχρεών, αποτελώντας με αυτά μια ενότητα κατασκευαστική, στρατιωτική,
λειτουργική και οικονομική. Στον Περίανδρο, ο οποίος ήταν ένας από τους 7
σοφούς της αρχαιότητας, αποδίδεται και η κατασκευή των δύο λιμένων. Ουσιαστικά είναι
ένας καλοφτιαγμένος λιθόστρωτος, αμαξιτός
δρόμος, πλάτους 4,00μ. - 6,00μ., με δόμους κανονικού μεγέθους, ο ένας δίπλα
στον άλλο, σε παράλληλες περίπου σειρές μεταξύ τους. Οι γραμμές των τροχών λόγω
της κίνησης τους έχουν αποτυπωθεί και έχουν χαραχτεί σε απόσταση 1,45 μ. μεταξύ
των (μεταξόνια απόσταση). Ο Δίολκος ακολουθεί το ανάγλυφο του εδάφους. Στο
γνωστό τμήμα του, δεν παρατηρούνται τεχνητά έργα, ούτε και έντονες διαμορφώσεις
του εδάφους με επιχώσεις ή χωματισμούς. Από την υπάρχουσα διαδρομή και την κατά
μήκος κλίση του τμήματος αυτού - περίπου 1% - προκύπτει ότι κυρίαρχο και
καθοριστικό στοιχείο για τη χάραξη είναι η κατά μήκος κλίση. Το συνολικό μήκος
της γνωστής διαδρομής του Διόλκου είναι στα 1.100μ. Το μήκος τμήματος όπου έχει
γίνει η επέμβαση είναι περίπου 200,0μ. Το συνολικό μήκος εκτιμάται στα 7.500μ..
Η κλίση των τμημάτων αυτών είναι 1 - 2,5 %.
Η
ανάταξη του Διόλκου, με τις αντίστοιχες επεμβάσεις στον χερσαίο και θαλάσσιο
χώρο, εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ το 2019, από τον Περιφερειάρχη Πελοποννήσου κ. Πέτρο
Τατούλη, στο πλαίσιο της πρόσκλησης με τίτλο «ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΕΛΚΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΑ), στον άξονα προτεραιότητας: 3
«Προστασία του περιβάλλοντος – μετάβαση σε μία οικονομία φιλική στο περιβάλλον»
ο οποίος συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης
(ΕΤΠΑ) με τίτλο και προϋπολογισμό: "ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ-AΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΔΙΟΛΚΟΥ προϋπολογισμού
3.010.300,00 €".
«...Εκμετάλλευση του ∆ιόλκου
Ο
∆ίολκος αποτελούσε μία συνεχή πηγή εσόδων. Μέρος των εσόδων αυτών θα χρησιμοποιούνταν
για τη συντήρησή του και τις πληρωμές του μονίμου προσωπικού, ενώ το υπόλοιπο θα
κατέληγε στην Κόρινθο. Ο δημόσιος χαρακτήρας του ∆ιόλκου είναι βέβαιος. Η διέλευση
πολεμικών πλοίων θα είχε προτεραιότητα σε σχέση με τα άλλης κατη- γορίας σκάφη.
Αποτελούσε, λοιπόν, ο ∆ίολκος σημαντικό εργαλείο άσκησης πολιτικής. Είναι διερευνητέο
εάν για κάποια χρονική περίοδο η πόλη της Κορίνθου είχε εκμισθώσει έναντι ενοικίου
την εκμετάλλευση του ∆ιόλκου σε συντεχνίες ή σε ανθρώπους με τις απαιτούμενες οικονομικές
δυνατότητες. Σ’ αυτή την περίπτωση η πόλη της Κορίνθου θα ελάμβανε προκαταβολικώς
το ενοίκιο, οι δε συντεχνίες θα προσπορίζονταν τα έσοδα - διόδια των
διελεύσεων.
∆εν
υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες που πιστοποιούν την καταστροφή ή την εγκατάλειψη
του ∆ιόλκου.
Συμβατικώς
δεχόμεθα ότι η καταστροφή αυτού επήλθε κατά την πειρατική επιδρομή από τον στόλο
του Ρογήρου, βασιλιά της Σικελίας το 1147 μ.Χ. Πρέπει μάλλον να αποδεχθούμε ότι
ο ∆ίολκος είχε εγκαταλειφθεί στα χρόνια της Φραγκοκρατίας στην Κόρινθο.
Στα
τέλη του 12ου μ.Χ. αιώνα, ο Χωνιάτης αναφέρει ότι η πόλη έχει δύο λιμάνια με ανθηρό
εμπόριο, δηλαδή εμπορική περιοχή κάτω από το κάστρο της πόλεως (Ακροκορίνθου).
…τὰ πρὸς Κόρινθον ἔχεται, πλοῦ
πόλιν ἀφνειοῦ καὶ κειμένης πρὸς τῷ Ἰσθμῷ καὶ ὀλβιζομένη ὑπὸ λιμένων δυοῖν, ὧν ὁ
μὲν τοὺς ἐξ Ἀσίας ναυλοχεῖ καταίροντας, ὁ δὲ τοὺς ἐξ Ἰταλῶν εἰσπλέοντας, καὶ ῥᾳδίους
τάς ἑκατέρωθεν εἰσαγωγάς τε καὶ ἐξαγωγὰς τῶν φορτίων ἔχουσα καὶ τὰ πρὸς ἀλλήλους
ποιουμένην ἀμοιβάς…
Χωνιάτης,
σελ. 74 Από το Χρονικό του Μορέως προκύπτει ότι οι Φράγκοι κατά την επιδρομή τους,
βρήκαν την πόλη οχυρωμένη με πύργους και περιμετρικό τείχος.
…ἡ χώρα γὰρ εὑρίσκετο κάτωθεν εἰς τὸν
κάμπο μὲ πύργους γὰρ καὶ μὲ τειχέα καλὰ περικλεισμένη…
Χρονικὸ
Μορέως, στ 1460
Οι εμπορικοί δεσμοί της Κορίνθου με την Ιταλία ενισχύθηκαν κατά την επικυριαρχία του Καρόλου του Β΄ του Ανδεγαβού στην Πελοπόννησο. Λίγο αργότερα, τον 14ο μ.Χ. αιώνα, επήλθε πλήρης καταστροφή της πόλεως Κορίνθου. Η λεηλασία της πόλεως από τους Καταλανούς το 1312 ήταν η αρχή. Ακολούθησε ισχυρός σεισμός το 1320 και ολοκληρώθηκε η καταστροφή με την επιδημία της μεγάλης πανώλης το 1348. Το 1395 ο Niccolo Martoni, περιηγητής, περιέγραψε μία πολύ μικρή και συρρικνωμένη Κόρινθο, μέσα στον περίβολο της Ακροκορίνθου και με την κάτω πόλη εγκαταλελειμμένη. Μπορούμε έτσι να προβούμε στα εξής προκαταρτικά συμπεράσματα:
α)
Ο ∆ίολκος, θα καταστράφηκε λίγο πριν την επίσκεψη του Edrisi στην Κόρινθο, το 1154
μ.Χ. Η θύμησή του ήταν ακόμα νωπή, γι’ αυτό και αναφέρθηκε ως σπουδαίο κατασκευαστικό
επίτευγμα.
β)
Ο ∆ίολκος ήταν ακόμα σε λειτουργία για μικρά πλοία όπως αναφέρεται από το γεωγράφο
Edrisi κατά το χρόνο επίσκεψης αυτού στην Κόρινθο.
Πάντως, λόγω ελλείψεως ιστορικών μαρτυριών για την εγκατάλειψή του, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι ο ∆ίολκος εγκαταλείφθηκε μετά από καταστροφές τμημάτων κρίσιμων για τη λειτουργία του.
Τέτοια
θα ήσαν κυρίως η αρχή και το τέλος του ∆ιόλκου. Τα ενδιάμεσα τμήματα, εάν είχαν
καταστραφεί, θα μπορούσαν εύκολα να επισκευασθούν ή και να ανακατασκευασθούν,
και να γίνουν όπως ήταν πριν.
Το
τμήμα του ∆ιόλκου, ειδικώς προς τον Κορινθιακό κόλπο, ήταν το πλέον σημαντικό. Αυτό
θα έπρεπε να έχει επαφή με τη θάλασσα. Εκεί φορτώνονταν ή ξεφορτώνονταν τα σκάφη
στους ολκούς, και εκεί, μάλλον, θα επήλθε η καταστροφή του ∆ιόλκου. Η επίχωση του
μικρού λιμένα, ο οποίος εξασφάλιζε την κυκλοφορία προς τον Κορινθιακό κόλπο,
ήταν μία πιθανή εχθρική ενέργεια, η οποία θα προκαλούσε την εγκατάλειψή του.
Οι
Βενετσιάνικοι χάρτες του 1695 μ.Χ. παρουσιάζουν την ακτή προς τον Κορινθιακό κόλπο,
ευθύγραμμη χωρίς την ύπαρξη εσοχής - λιμένα. Η εσοχή - λιμένας ήταν τελείως απαραίτητος
για τη λειτουργία του ∆ιόλκου. Αυτό σημαίνει ότι, στην εποχή των Βενετών,
περίπου το 1700, ο λιμένας είχε επιχωθεί εντελώς.
Άλλα τμήματα αυτού επιχώθηκαν με το πέρασμα των αιώνων, και από την απόθεση των χωματισμών της εκσκαφής του Νέρωνα. Ακόμα η αναμόρφωση η οποία έγινε στο εδαφικό ανάγλυφο λόγω κατασκευής πολλών δρόμων και δικτύων σιδηροδρομικών γραμμών προκάλεσε την επίχωση ή την καταστροφή τμημάτων του ∆ιόλκου...»
- Βιβλιογραφία: "Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΣΤΟΝ ΙΣΘΜΟ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ" Απόστολος Ε. Παπαφωτίου, Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π. Προλογίζει ο καθηγητής Ε.Μ.Π. Θεοδόσιος Π. Τάσιος.
- Τη ξενάγηση, μπορεί να την παρακολουθήσει κανείς στο: https://www.youtube.com/watch?v=5t7KvjPoVe0
- Την ταινία “Δίολκος για 1500 χρόνια”, στην οποία είμαι επιστημονικός συνεργάτης, μπορεί να την παρακολουθήσει κανείς στο: https://youtu.be/n--mWBKwBDI
Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου
Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.
THE DIOLKOS ON THE ISTHMUS OF CORINTH
«...Operation
of the Diolkos
All
that has been said hitherto gives rise to the question of how the Diolkos
operated during the many centuries of its use. The passage of loads and ships
over the Diolkos was certainly accompanied by the payment of tolls. In this way
the Diolkos had a continuing source of income. A part of this income would have
been used for its maintenance and payment of its permanent personnel; the
remainder would have gone to the city of Corinth. The public-service character
of the Diolkos is also certain. Warships would have had priority of passage
over other categories of ships. The Diolkos consequently was a powerful tool
for political use. It has yet to be learned whether in some period the city of
Corinth ever leased the operation of the Diolkos in place of rent to any
associations or persons with the necessary economic powers. In that case the city of Corinth would have
taken the rent as payment in advance, while the leasing association would have
obtained and kept the income of tolls from the transport of ships and goods (in
a manner analogous to tax farming).
Destruction
of the Diolkos
There
is no historical evidence testifying to the abandonment or destruction of the
Diolkos. Conventionally it is accepted that its destruction was due to the
piratical invasion by the fleet of Roger, King of Scicily, in 1140 AD. It must
be supposed that the Diolkos was probably abandoned during the Frankish
occupation in Corinth, in the first half of the 13th Century.
At
the end of the 12th Century Choniates stated that Corinth had two harbours with
a flourishing trade, that is, a commercial zone below the city’s castle walls
(Acrocorinth).
From
the Chronicle of the Morea it appears that the Franks at the time of this
invasion found the city fortified with towers and with a curtain wall.
Chronicle
of Morea στ (f) 1460.
The
commercial ties of Corinth with Italy were amplified during the suzerainty of
Charles II of Anjou in the Peloponnese. A little later, in the 14th century,
the city of Corinth was completely destroyed. This destruction began with its
looting by the Catalans in 1312. This was followed by a violent earthquake in
1320, and the catastrophe culminated in the pandemic of the Great Plague of
1348. In 1395 the traveler Nicolo
Martoni described a very small and densely crowded Corinth confined within the
castle walls of Acrocorinth, and the former city below abandoned. Thus we can
come to the following preliminary conclusions:
The
Diolkos was destroyed a little after Edrisi’s visit to Corinth in the year 1154
AD. The memory of it was still fresh, so that it was mentioned as an important
constructional achievement.
The
Diolkos was still in operation for small ships; at least, as is reported by the
geographer Edrisi, in the year he visited Corinth. At any rate, because of the
lack of historical testimony of to its cessation, it is logical to suppose that
it was abandoned after the destruction of certain parts of its route necessary
for its operation. Such, chiefly, would have been the beginning and terminus of
the Diolkos. The stretches in between, if they had been destroyed, could easily
have been repaired and restored to the condition in which they were before.
The
part of the Diolkos especially next to the Corinthian Gulf was the most significant.
This must have been in contact with the sea. Here the ships were loaded on to
and downloaded from the carriages and it is here, probably, that the
destruction of the Diolkos was concentrated. The filling of the small harbor,
which had secured the movement of ships and goods to and from the Corinthian
Gulf, was probably acause of its abandonment.
The
Venetian maps of 1695 show that the shoreline at the Corinthian Gulf as
rectinlinear, without a cove of the sea – a small harbor. This harbor was absolutely
indispensible for the operation of the Diolkos. This means that during the
Venetian rule, at about 1700, this small harbor was entirely filled in. Other parts of it were covered over the
course of the centuries, as well as by the spoils banks from Nero’s excavation.
Moreover the modifications of the terrain caused by the building of many roads
and railway networks have led to destruction of large parts of the Diolkos...»
- Bibliography: "THE DIOLKOS ON THE ISTHMUS OF CORINTH" by Apostolos E. Papafotiou, Civil Engineer N.T.U.A. (National Technical University of Athens). Foreword by Theodosius P. Tasios, Prof. at N.T.U.A. (National Technical University of Athens).
- Animation film "Diolkos for 1500 years": https://youtu.be/3GtE0kfWDuU
Dr. Apostolos E. Papafotiou
Civil Engineer N.T.U.A.
Economist N.K.U.A.
