Χαῖρε και Ἔρρωσο Dr. Williams (Απόδοση τιμής στον Αρχαιολόγο-Αρχιτέκτονα Dr. Charles Kaufman Williams ΙΙ)

Σε μια σεμνή και ουσιαστική τελετή, με έντονη συναισθηματική φόρτιση, πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 25 Μαΐου 2025 εκδήλωση απόδοσης τιμής στον Αμερικανό Αρχαιολόγο-Αρχιτέκτονα Dr. Charles Kaufman Williams ΙΙ, Ομότιμο Διευθυντή της Σχολής.

Η τελετή πραγματοποιήθηκε στον αύλειο χώρο της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αρχαία Κόρινθο, με πρωτοβουλία και οργάνωση του Δήμου Κορινθίων.

Για το τεράστιο και πολυσχιδές έργο του Dr. Williams, για την καθοριστική συμμετοχή του στην αποκάλυψη της Αρχαίας Κορίνθου και την ανάπτυξη της, απηύθυνα χαιρετισμό μαζί με τις προσωπικές μου ευχαριστίες για την αμέριστη και συνεχή βοήθεια και αρωγή εκ μέρους του  Dr. Williams και της Σχολής στο επιστημονικό και συγγραφικό μου έργο, τον οποίο παραθέτω:

Εικ.1 Πηγή: Δήμος Κορινθίων

«Dr. Williams, Κε Δήμαρχε, Αξιότιμη σύναξη,

Είναι θεία ευλογία το ότι  συγκεντρωθήκαμε σήμερα εδώ στο κτίριο της φιλόξενης  Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών για να αποτίσουμε επίσημο φόρο τιμής στον Dr. Charles Kaufman Williams II, Ομότιμο Διευθυντή της άνω Σχολής.

Συγκεντρωθήκαμε εδώ, όχι απλώς για να τιμήσουμε ένα όνομα, αλλά για να εξυμνήσουμε τον άνθρωπο, το σοφιστή, τον ευεργέτη, έναν αληθινό ευπατρίδη του πνεύματος και της πράξης, ένα λαμπρό Αρχιτέκτονα, ένα σοφό Αρχαιολόγο, ένα φωτισμένο άνθρωπο, ένα αφιερωμένο επιστήμονα.

Η ζωή του, μια συμφωνία Λόγου και Ήθους, ακτινοβολεί την ίδια την ουσία της Ελληνικής Αριστείας.

Εικ.2 Πηγή: Δήμος Κορινθίων

Ο Dr. Williams δεν είναι απλώς ένας μελετητής του χρόνου, είναι ο ίδιος μια γέφυρα στο χρόνο. Αν και μετράει ενενήντα τροχιές του Ήλιου, το πνεύμα του παραμένει νεανικό, πάντα εφηβικό στη δίψα του για Αλήθεια και Κάλλος.

Είναι αιώνια ένας έφηβος της αρχαίας  Ελλάδος, ένας έφηβος του Πνεύματος και του Χρόνου, ένας νεαρός αναζητητής που ερευνά πάντα την Αλήθεια και την Ομορφιά. Ανασκάπτει ακούραστα τα στρώματα του χρόνου, λαχταρώντας να αποκαλύψει την ιστορία της γης και την ιστορία των ανθρώπων της, των δημιουργών, των ονειροπόλων, των θεματοφυλάκων του πολιτισμού.

Σε αυτή την ιερή Οδύσσεια, σχηματίζει έναν δεσμό αγάπης με τη Μητέρα-Γαία, μια μυστικιστική συμβίωση, μια σιωπηλή διαθήκη. Και αυτή, συγκινημένη από την ευλάβεια και την ειλικρίνειά του, του αποκαλύπτει τα πιο ενδόμυχα μυστικά της, όχι θεαματικά και με βροντές αλλά με την απαλή φωνή της αιωνιότητας που ψιθυρίζεται μέσα από την πέτρα, τη ρίζα και τα ερείπια.

Εικ.3 Πηγή: Δήμος Κορινθίων

Αυτός, ο αθόρυβος για μας ψίθυρος, τον συνοδεύει, τον οδηγεί  και τον κατευθύνει στη ζωή και στα έργα του  σε ένα κλίμα ουσίας και ταπεινοσύνης

Μέσα λοιπόν από δεκαετίες ανασκαφών, έρευνας  και εξήγησης, δεν έχει απλώς αποκαλύψει λείψανα, αλλά έχει αναζωογονήσει τη Μνήμη. Ο διάλογός του με τη γη δεν είναι απλή ακαδημαϊκή άσκηση, είναι μια Λειτουργία, είναι μια Ιερή Κοινωνία, είναι μία Μέθεξη. Και αυτόν τον διάλογο δεν τον κρατά για τον ίδιο, για τους συνεργάτες του, τον μοιράζει απλόχερα στην κοινωνία, γενόμενος ο πρέσβης του παρελθόντος στο παρόν και ο οραματιστής του μέλλοντος.

Εικ.4 Πηγή: Δήμος Κορινθίων

Θα μπορούσα να μιλάω πολλές ώρες για τον Dr. Williams, θα επικεντρωθώ όμως  αποκλειστικά σε τρεις θεμελιώδεις άξονες μεταξύ των πολλών τους οποίους  υπηρετεί ταπεινά, τους οποίους  διακονεί σεμνά:

1.      Ήταν ο εμπνευστής - ο Αρχηγέτης - Σχολής - μελέτης των  αρχαιολογικών αποκαλύψεων μαζί με σπουδαίους ερευνητές με διεπιστημονικό τρόπο και  των οποίων τα συμπεράσματα μεταφέρονταν σε τοπικές, εθνικές και διεθνείς συναντήσεις . Σε αρμονική συμβίωση με τους αξιότιμους συνεργάτες του, πέτυχε αυτό που λίγοι τολμούσαν να φανταστούν: τον μετριασμό και την τελική διάλυση της δυσαρμονικής ατμόσφαιρας που κάποτε επικρατούσε μεταξύ Ελλάδος και Αμερικής.

2.      Χάρη στη διπλωματική του σύνεση και τη βαθιά πολιτισμική του ευαισθησία, οι σχέσεις χαρακτηρίζονται πλέον από αμοιβαία εκτίμηση και γόνιμη συνεργασία ιδίως με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορινθίας και τα σπουδαία στελέχη της  η συνεργασία της οποίας έχει αποφέρει υποδειγματικούς καρπούς. Η αλήθεια του ανωτέρω είναι εμφανής όχι μόνο σε επίσημες δηλώσεις, αλλά και στην πράξη, στην μεγάλη παρουσία, στην εγκάρδια προσέλευση και στην ενθουσιώδη συμμετοχή των ντόπιων πολιτών και των φιλελλήνων κατά τη διάρκεια αυτής της τιμητικής συγκέντρωσης.

3.       Στον ευγενή τομέα του Ευεργετισμού, ο  Dr. Williams, πάντα πιστός στο αρχαίο Ελληνικό Ήθος, επιδόθηκε σε πράξεις γενναιοδωρίας που χαρακτηρίζονταν από σεμνότητα και διακριτικότητα. Ως γνήσιος «Υιός της πόλης», ένας ενάρετος Κορίνθιος πολίτης και ένας Έλληνας με συνειδητή επιλογή, τίμησε το κλασικό ιδανικό του αστικού ευεργέτη. Μέσω της ακλόνητης υποστήριξής του, μεταξύ πολλών, ιδρύθηκαν σύγχρονα εργαστήρια και δημιουργήθηκαν σημαντικά κέντρα μελέτης, ιερά αφιερωμένα στην μελέτη, ανάλυση, σύνθεση  και συλλογή του αρχαίου κόσμου. Η ευεργετική του κληρονομιά ξεπερνά έτσι την πέτρα και το κονίαμα είναι μία ζωντανή συνέχεια μάθησης, μνήμης, και συμπεριφοράς, είναι μία συνέχεια της ίδιας της οικουμενικής παιδείας.

Εικ.5 Πηγή: Δήμος Κορινθίων

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το μέτρο ενός πολιτισμού δεν βρίσκεται μόνο στα μνημεία  από μάρμαρο και χρυσό, αλλά και στα ζωντανά μνημεία, στον άνθρωπο που φέρει μέσα του την ουσία του Ελληνικού φωτός.

Τιμώντας  σήμερα τον Dr. Williams, επιβεβαιώνουμε τη σχέση μας με τον Πολιτισμό, με τη Μνήμη, με το Λόγο. Και στο παράδειγμά του, διακρίνουμε την αληθινή έννοια της Παιδείας: την δια βίου πορεία και ανέλιξη προς τη Γνώση, την Αρετή, την Ισορροπία και την Αρμονία με τον κόσμο.

Εικ.6 Πηγή: KorinthosNews

Είθε το όνομά του να χαραχτεί όχι μόνο στα ακαδημαϊκά χρονικά, αλλά και στη ζωντανή μνήμη όλων όσων βαδίζουν στο μονοπάτι του φωτός και αναζητούν την Αλήθεια.  Και είθε ο καθένας από εμάς, εμπνεόμενος από την εποπτεία του, να γίνει:

            Επιμελητής  της Αλήθειας.

            Εραστής της Ομορφιάς.

            Φύλακας της Κληρονομιάς.

            Χαῖρε και Ἔρρωσο Dr. Williams.

            Είθε η παρακαταθήκη σου να είναι αιώνια.

            Και για τους παρευρισκόμενους:

            Βούλομαι υμάς ερρώσθαι.»

Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου

Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.

Εικ.7 Πηγή: Δήμος Κορινθίων

 

Speech in Honor of Dr. Williams - the Ephebos of Spirit and Time (pneuma and chronos)

«Dr. Williams, Mr, Mayor, Esteemed assembly,

It is a divine eulogy, a sacred blessing, that we have congregated today in this philoxenous American School of Classical Studies, in Ancient Corinth  to pay solemn tribute to Dr. Charles Kaufman Williams II. Emeritus Chairman of the American School

We gather not merely to commemorate a name, but to extol the Anthropos, the sophist, the Euergetes, a true Eupatrid of Pneuma and Praxis. A brilliant architect, a wise archaeologist, an enlightened man, a dedicated scientist. His life, a Symphony of logos and ethos, radiates the very essence of Hellenic excellence.

Dr. Williams is not merely a scholar of time, he is himself a bridge across time. Though he counts ninety orbits of Helios, his Pneuma remains youthful, ever Ephebic in its thirst for Aletheia and kallos.

He is eternally an Ephebos of ancient Hellas, a youthful seeker ever in pursuit of truth and beauty. He quests tirelessly through the strata of time, yearning to unveil the Historia of the land and the Historia of its anthropos, the creators, the dreamers, the custodians of civilization.

Εικ.8 Πηγή: Δήμος Κορινθίων

In this sacred odyssey, he forms a bond of Agape with Mother-Gaia, a mystic symbiosis, a silent covenant. And she, moved by his reverence and sincerity, unveils to him her innermost secrets — not with thunder or spectacle, but with the gentle voice of eternity whispered through stones, roots, and ruins.

This, the silent whisper for us, Accompanies him, leads him, and directs him in his life and works, in a climate of substance and humility.

Through decades of excavation and Exegesis, he has not merely unearthed relics, but reanimated memory. His dialogue with the land is no mere academic exercise, it is a Liturgy, a sacred Communion.

And he does not keep this dialogue for himself or his close collaborators. He generously shares it with society, becoming the ambassador of the past in the present and the visionary of the future.

I could talk for hours about Dr. Williams.

Εικ.9 Πηγή: Απ. Παπαφωτίου

I shall focus solely on three fundamental axes among the numerous dimensions in which he operates:

1. He was the initiator - the Archēgetēs - of a School - of studying      archaeological discoveries together with great researchers in an interdisciplinary manner and whose conclusions were conveyed in local, national and international meetings. In harmonious Symbiosis with his esteemed collaborators, he achieved what few dared to envision: the mitigation and eventual dissolution of the dissonant atmosphere that once lingered between Greece and America.

2. Thanks to his diplomatic prudence and deep cultural sensitivity, relations are now marked by mutual esteem and fertile cooperation, especially with the Ephorate of Antiquities of Corinthia, whose partnership has yielded exemplary fruits. The truth of this is evident not only in official statements, but in praxis: in the abundant presence, heartfelt attendance, and enthusiastic participation of local citizens and philhellenes alike during this honored gathering.

3. In the noble domain of euergetism, Mr. Williams, ever faithful to the ancient Hellenic ethos, engaged in acts of generosity marked by modesty and discretion. As a true «son of the Polis», a virtuous Corinthian citizen, and a Hellene by conscious choice, he honored the classical ideal of the civic benefactor. Through his unwavering support, modern laboratories were founded, and significant centers of study arose, sanctuaries dedicated to the contemplation and analysis of the ancient kosmos. His Εuergetic legacy thus transcends stone and mortar: it is a living continuum of learning, of memory, of Paideia itself.

Εικ.10 Πηγή Δήμος Κορινθίων

Let us not forget: the measure of a civilization lies not only in its monuments of marble and gold, but in the living monuments, the Anthropos who carries within him the essence of Hellenic light.

In honoring him today, we af
firm our covenant with culture, with memory, with logos. And in his example, we glimpse the true meaning of Paideia: the lifelong ascent toward knowledge, virtue, and harmony with the Cosmos.

We thank  Dr. Williams for his enormous and multifaceted work.

We thank him, because with him, we hear the gallop of the centuries.

Because with him, we gaze upon the Apollonian light.

Because with him, we trace the path of Dionysian communion.

Εικ.11 Πηγή: Δήμος Κορινθίων

From the bottom of our hearts, we wish him:

May his name be inscribed not only in academic annals, but in the living memory of all who walk the path of light. And may each of us, inspired by his Epopteia,  become:

            Caretakers of Truth.

            Lovers of Beauty.

            Guardians of Heritage.

            Χαῖρε και Ἔρρωσο Dr. Williams.

            May your legacy be eternal.»

 

Dr. Apostolos E. Papafotiou

Civil Engineer N.T.U.A.

Economist N.K.U.A.

Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως και το Σήμερα

Βρισκόμαστε στις τελευταίες στιγμές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1453. Η μεγάλη και λαμπρή αυτή Αυτοκρατορία έχει συρρικνωθεί στην Κωνσταντινούπολη πόλη - κράτος και έχει περιορισθεί σε λίγες περιοχές της Θράκης γύρω από την Πόλη και σε ένα μεγάλο τμήμα της Πελοποννήσου.

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είναι ο τελευταίος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου, ο τελευταίος Αυτοκράτορας των Ελλήνων. Εδώ και δύο χρόνια αρχηγός των Τούρκων είναι ο Μωάμεθ ο Β’, ένας νέος ηλικίας 21 ετών. Όνειρο της ζωής του η κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως, η εξάπλωση και η επέκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτή την εποχή η Κωνσταντινούπολη, η βασιλεύουσα της Ευρώπης, με δύο πανεπιστήμια το 1204, είχε καταντήσει στο μεγαλύτερο μέρος της, ένας ακατοίκητος σωρός ενδόξων ερειπίων. Αυτή την Πόλη παρά την ηρωική αντίσταση των αγωνιστών κατοίκων, με τον ένδοξο και "μονώτατο" Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, εκπόρθησε ο Μωάμεθ την Τρίτη - αποφράς ημέρα -  29 Μαΐου 1453. Οι περιγραφές των τεσσάρων βυζαντινών ιστορικών των Δούκα, Φραντζή ή (Σ)φραντζή, Κριτόβουλου & Χαλκοκονδύλη, αποτελούν ουσιαστικές πηγές για τη μελέτη της Αλώσεως, του ξεθεμελιώματος ανθρώπων και κτηρίων, του μένους και οργής των κατακτητών, αλλά και των γεγονότων πριν και μετά από αυτή.

Πριν από την Άλωση από τους Τούρκους της Κωνσταντινουπόλεως είχε συμβεί μία προηγούμενη Άλωση από τους Λατίνους και Φράγκους το 1204. Αυτή η Άλωση έχει ιδιαίτερα περιορισθεί στη συλλογική μνήμη μας παρόλο που απετέλεσε γεγονός αποφασιστικότερης σημασίας και από αυτή της δεύτερης Αλώσεως του 1453. Το πρώην παγκόσμιο Βυζάντιο ψυχορράγησε το 1204 και εξέπνευσε το 1453.

Τον Απρίλιο του 1204 οι στρατιές του Δυτικού Χριστιανισμού έγραψαν μία ακόμα αιματοβαμμένη σελίδα στην ιστορία των Ιερών πολέμων.

Δύο χρόνια νωρίτερα η Δ’ Σταυροφορία είχε ξεκινήσει με αποστολή να απελευθερώσει την Ιερουσαλήμ από το Ισλάμ. Τελικά στράφηκαν κατά των ομοδόξων αδελφών τους, χωρίς να πάνε στην Ιερουσαλήμ, πολιόρκησαν, κατέκτησαν και κατέστρεψαν την Κωνσταντινούπολη, τη Μητρόπολη του τότε γνωστού κόσμου.

Με αγριότητα δολοφόνησαν γέρους και νέους. Βίασαν γυναίκες, νέες κοπέλες μέχρι και μοναχές. Βεβήλωσαν εκκλησίες, λεηλάτησαν ιερά κειμήλια και θησαυρούς. Πυρπόλησαν ένα μεγάλο τμήμα της Πόλεως. Ένα ιστορικό γεγονός που χαρακτηρίζεται από βαρβαρότητα, αχρειότητα, φιλαργυρία, θρησκευτικό φανατισμό, προδοσία, προσωπική ανικανότητα αλλά και ηρωικές πράξεις και θυσίες.

Γεωγραφικά το Βυζάντιο κατείχε τον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ της Δύσης και της Ανατολής. Λόγω αυτής της θέσεως υφίσταται μεγάλο αριθμό επιδρομών και επεμβάσεων περισσότερο από κάθε άλλη περιοχή. Οι επιδρομές αυτές επέτειναν την εσωτερική κρίση και δεν επέτρεψαν στην κοινωνία, στο ίδιο κράτος, στην πολιτεία να μετασχηματισθούν εσωτερικά και να προσαρμοσθούν στη νέα πραγματικότητα που δημιουργούνταν συνεχώς, ξεπερνώντας τις δομές του Βυζαντίου και τις δυνατότητες των Αυτοκρατόρων.

Έτσι νομοτελειακά οδηγήθηκε στην υποταγή, αρχικά στους Λατίνους και στη συνέχεια στους Τούρκους. Η συγκρότηση της Δύσης είχε μία άμεση ιστορική συνέπεια, την οικονομική απομύζηση του Βυζαντίου. Να αναφερθεί ότι το Βυζάντιο είναι μεταγενέστερος αδόκιμος όρος που άρχισε τον 16^ο αιώνα από τους καθολικούς ιερωμένους Bollandistes και αποδίδει το Ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Pars Orientis). Ο όρος αυτός δεν χρησιμοποιούνταν κατά τη διάρκεια της ύπαρξης της λεγόμενης "Βυζαντινής" Αυτοκρατορίας. Οι κάτοικοι ονομάζονταν “Ρωμαίοι” και το κράτος τους “Ρωμανία”, ο αυτοκράτορας “Βασιλεύς Ρωμαίων” και η Κωνσταντινούπολη “Νέα Ρώμη”.

Τελικά συνθλίβεται κάτω από την συντονισμένη πίεση Ανατολής και Δύσης, με συνεχή συρρίκνωση των ελεύθερων εδαφών του, με οικονομική καχεξία και απονέκρωση και αδυναμία της ολοκλήρωσης της πνευματικής και οικονομικής Αναγέννησης που θα το έβγαζε από τη συνεχή κρίση. Έτσι η Άλωση και η πτώση της Βασιλεύουσας ήλθε ως τέλος μιας φθίνουσας εξελικτικής πορείας. Η σημασία της Άλωσης είναι τεράστια για την χώρα μας, για τους Έλληνες. Πρέπει να εξαχθούν τα κατάλληλα συμπεράσματα και να κατατεθούν προτάσεις - πέρα από τη κριτική - για να αποφύγουμε ως έθνος νέες συμφορές.

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία διατηρήθηκε για χίλια και πλέον έτη βασιζόμενη σε αξίες, αρχές και πολιτικές από την αυγή της ύπαρξης της. Μεταξύ αυτών η ρωμαϊκή διοίκηση, η χριστιανική θρησκεία, η χριστιανική Εκκλησία, η πλούσια ελληνική γλώσσα, η οικουμενική πνευματική κίνηση και διανόηση, τα οποία εξασφάλισαν τη βιωσιμότητα και το φάος του "ένδοξου" Βυζαντινισμού. Όλα αυτά μέσα στο πλαίσιο της Χριστιανοσύνης, της Ρωμιοσύνης και την Ελληνοσύνης.

Η ιστορική πληροφόρηση είναι ένα πολύτιμο εφόδιο αναγκαίο, όχι όμως επαρκές, για να αποκτήσει ο Έλληνας επίγνωση της οικουμενικής δυναμικής της πατρίδας του και του πολιτισμού του, αλλά και για την δημιουργία μιας σχέσης γόνιμης και όχι αλλοτριωτικής μεταξύ Ελληνισμού και Δύσης.

Και σήμερα ο Έλληνας και ο Ελληνισμός συνθλίβεται και διεκδικείται και από τη Δύση και από την Ανατολή. Από την Ανατολή και απειλείται και διεκδικείται ο ελληνικός τόπος, από τη Δύση απειλείται και διεκδικείται ο ελληνικός τρόπος. Έτσι ο Ελληνισμός κατά τη ρήση του αείμνηστου Ν. Σβορώνου «μεταβάλλεται από μία διακριτή, αυτόνομη οικουμένη, σε χώρο των συνόρων».

ΣΗΜΕΡΑ

Οι καταστάσεις και το περιβάλλον που υπήρχε στην Πόλη λίγο πριν την πτώση μεταφέρονται αυτούσια και στο Σήμερα της πατρίδας μας.

Και τότε υπήρχε σε ένα διχαστικό περιβάλλον, μία εξουσία αποτελούμενη από μία ελίτ λίγων προσώπων η οποία μεγέθυνε και επιτάχυνε την κάθοδο και στη συνέχεια την πτώση της Βασιλεύουσας. Εφάρμοσε μία μυωπική, ιδιοτελή και τελικά ξεδιάντροπη πολιτική με πρακτικές των βυζαντινών αξιωματούχων να ληστεύουν και υπονομεύουν το κράτος, να συνεργάζονται με τους Τούρκους και να τους δίνουν τίτλους και δύναμη. Τους έκαναν συμμέτοχους στις κρατικές αυθαιρεσίες και ρυθμιστές στην πολιτική σκηνή και συγχρόνως τους εκχωρούσαν εδάφη και πληθυσμούς. Πολιτικές και πρακτικές που οδήγησαν τελικά στην Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως

Και σήμερα στην πατρίδα μας, σε ένα διχαστικό περιβάλλον, υπάρχει μία εξουσία η οποία μορφοποιείται από μία κλειστή και μικρή ομάδα ελίτ η οποία έχει απλώσει ένα πέπλο προπαγάνδας πάνω από τη χώρα και ελέγχει απολύτως το κράτος. Μέσα από προσωπικές και ιδιοτελείς πολιτικές χαριεντίζεται με τους Τούρκους, τους βάζει στα σαλόνια της Ευρώπης. Συνεργάζεται στενά με αυτούς, τους δίνει τίτλους και δύναμη και κάνει οτιδήποτε να μην τους στεναχωρεί. Τελικά διαπραγματεύεται να τους εκχωρήσει κυριαρχία, εδάφη και δικαιώματα.

Και τότε και τώρα το διακύβευμα ήταν και είναι πάντοτε ο Ελληνισμός. Κάθε Έλληνας διερωτάται πως θα ήταν ο Ελληνισμός εάν ο τελευταίος αυτοκράτορας ο Μάρτυρας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είχε αποδεχθεί την προσφορά του νεαρού Πορθητή και  είχε παραδώσει την Πόλη. Εάν δεν είχε πει το ιστορικό:

«Τὸ δὲ τὴν πόλιν σοὶ δοῦναι οὔτ' ἐμὸν ἐστίν οὔτ' ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ• κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτως άποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν». (Απάντηση του Κωνσταντίνου ΙΑ' Παλαιολόγου στον Μωάμεθ Β')

Στην περίπτωση παράδοσης της Πόλης δεν θα τον πείραζε να τον πουν προδότη και ενδοτικό γιατί θα είχε εξασφαλίσει την ζωή των κατοίκων και των παιδιών τους μαζί με την δική του ηγεμονία στην Πελοπόννησο.

Δεν θα είχε όμως εξασφαλίσει την συνέχεια του Ελληνισμού, απεναντίας θα είχε σιγουρέψει την ταχεία και βίαιη αφομοίωση του ελληνικού στοιχείου από τους Οθωμανούς. Και την εξαφάνιση του ιστορικού γένους των Ελλήνων. Με τη θυσία του  «Μαρμαρωμένου Βασιλιά», εξασφαλίστηκε τη συνέχεια του γένους μας, θυσία η οποία έγινε σημαία, όραμα και ευχή που οδήγησε στην Επανάσταση και στην Ανάσταση του Γένους το 1821.

Η μνήμη της Αλώσεως της Κωνσταντινούπολης δεν είναι απλώς ένα ιστορικό γεγονός αλλά Αναφορά για τη συλλογική ιστορική μας ταυτότητα και η οποία πρέπει να οδηγεί τις πολιτικές μας.

Ιδιαίτερα για μας τους Έλληνες αλλά και για τους ορθοδόξους της Βυζαντινής οικουμένης, η θυσιαστική μορφή του τελευταίου αυτοκράτορα του ανατολικού τμήματος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας - Ρωμανίας (Pars Orientis) - και όχι του επινοημένου Βυζάντιου - έχει ιδιαίτερη σημασία, μέγα συναισθηματικό βάρος και αποτελεί αναφορά για τους Έλληνες απανταχού της Οικουμένης.

Μας καλεί λοιπόν ο Μαρμαρωμένος βασιλιάς και εθνομάρτυς βασιλιάς, παρά την ηθική κατάπτωση και ανεπάρκεια της πολιτικής εξουσίας της πατρίδος μας και τις φωνές ενδοτισμού και τις ανεξήγητες και απαράδεκτες αντιδράσεις και τον επιδεικνυόμενο "ραγιαδισμό" και τα "προσκυνήματα" μερικών μοχλών της εξουσίας να σταθούμε στο ύψος της θυσίας και της υποθήκης του και να δηλώσουμε στους εχθρούς μας αλλά και στους αγνώμονες φίλους μας, ποιοι είμαστε και εάν χρειαστεί θα εκτελέσουμε τις εντολές που κατέλειπε σε εμάς ο «Οσιομάρτυρας» Κωνσταντίνος Παλαιολόγος.

 

Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου

Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.    

Ξενάγηση σε φοιτητές του Πανεπιστημίου Notre Dame, Indiana, U.S.A.

Στο πλαίσιο της γνωριμίας και της κατανόησης διαχρονικά του αρχαίου κόσμου της Κορινθίας με την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα και τα πανεπιστήμια πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 17 Μαΐου 2025 ξενάγηση - ενημέρωση από τον Απόστολο Ε. Παπαφωτίου σε φοιτητές του Πανεπιστημίου Notre Dame, Indiana, U.S.A. στο χώρο της Βασιλικής του Αγίου Λεωνίδη στο Αρχαίο Λιμάνι Λεχαίου. Η ξενάγηση εντάσσεται σε ένα πρόγραμμα που αφορά του αρχαιολογικούς χώρους της Κορίνθου και της Πελοποννήσου γενικότερα και πραγματοποιείται κάθε χρόνο από τον καθηγητή Robin Rhodes και το Πανεπιστήμιο Notre Dame της Indiana.

Εικ.1 Φωτογραφία από αέρος (Πηγή: Ξενικάκης Κώστας)

Φοιτητές πολλών σχολών επισκέπτονται την Κορινθία, ξεναγούνται στους αρχαιολογικούς και ιστορικούς τόπους, γνωρίζουν την περιοχή, έρχονται σε επαφή με τη σημερινή κοινωνία και βιώνουν καταστάσεις και εμπειρίες του τόπου.

Εικ.2: Προοπτικό βασιλικής από νοτιοδυτικά (Πηγή: Απ. Παπαφωτίου)

Ο καθηγητής Robin Rhodes, Αρχιτέκτων, Αρχαιολόγος, μέλος της Αμερικάνικης Σχολής Κλασικών Σπουδών, λάτρης της Κορινθίας, είναι επί πολλές δεκαετίες μελετητής της Κορινθιακής Αρχιτεκτονικής. Η πρόταση του για την αναπαράσταση του "πρώτου" ναού (εποχής 8ου-7ου π.Χ. αιώνα) του Απόλλωνος (;;;), πριν από τον ναό του οποίου τα λείψανα των 7 κιόνων στέκονται  σήμερα επί τόπου, στον ομώνυμο λόφο, υπήρξε πρωτοποριακή και μεγάλου επιστημονικού ενδιαφέροντος. Παρουσιάστηκε με ιδιαίτερη επιτυχία ως κύρια ιδέα στην έκθεση για την Πρωτοκορινθιακή Αρχιτεκτονική στο Μουσείο Snite του Notre Dame το πρώτο εξάμηνο του 2006.

Η βασιλική του Αγίου Λεωνίδη είναι, μέχρι σήμερα, η μεγαλύτερη στη Μεσογειακή Λεκάνη και αποτελεί το καλλίστευμα της Παλαιοχριστιανικής αρχιτεκτονικής. Οι διαστάσεις της συγκρίνονται με τις αυτές των μεγάλων βασιλικών της Ρώμης.

Εικ.3: Ξενάγηση 17.05.2025 (Πηγή: Απ. Παπαφωτίου)

Ο ναός αυτός αποτελούσε σημαντικό προσκύνημα στην παλαιοχριστιανική Κόρινθο που δεχόταν μεγάλο αριθμό προσκυνητών, των οποίων το όνειρο ήταν η επίσκεψη στους Αγίους Τόπους. Τα οδοιπορικά του 4ου και του 5ου αιώνα περιέχουν αναλυτικές «Εκφράσεις» των Ιεροσολύμων, αλλά και γενικά όλων των τόπων που διαδραματίστηκαν Καινοδιαθηκικά γεγονότα. Συχνά αναφέρονται σε πόλεις και τόπους απ’ όπου διέρχεται ο περιηγητής κατά το ταξίδι του στους Αγίους Τόπους. Τα λείψανα του Αγίου Λεωνίδη και της συνοδείας του καθιστούσαν τον ναό προσκυνηματικό. Συγχρόνως η θέση του στο δυτικό τμήμα του μεγάλου και πολυσύχναστου λιμένα του Λεχαίου τον έκανε εύκολα επισκέψιμο στους ταξιδιώτες στην αρχή ή στο τέλος του ταξιδιού. Η επίκληση στον άγιο προκειμένου να συνδράμει τον προσκυνητή στο δύσκολο ταξίδι του ήταν συνεχής και ξεκίναγε από την πρώτη προσκύνηση στο ναό κατά την αναχώρησή του. Η σώα επιστροφή του ήταν αφορμή για τη δεύτερη προσκύνηση στον ναό μαζί με την απόδοση ευχαριστιών στον άγιο.

Εικ.4: Πρόταση του καθηγητή Robin Rhodes για τον Πρωτοναό στην Αρχαία Κόρνθο (Πηγή: Snite Museum of Art, University of Notre Dame)

Συγχρόνως, το Λέχαιο και ο ναός του Αγίου Λεωνίδη ήταν ενδιάμεσος σταθμός πολλών άλλων ταξιδιών προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Από το Λέχαιο μπορούσε κανείς να πλεύσει (ναυτίλλεσθαι) οπουδήποτε δυτικά, Λέχαιο – Βρινδήσιο – Ρώμη ήταν το σύνηθες δρομολόγιο. Από το κοντινό λιμάνι των Κεγχρεών μπορούσε να πάει οπουδήποτε ανατολικά, ακολουθώντας ένα σύνηθες δρομολόγιο που ήταν Κεγχρεές – Έφεσος – Αλεξάνδρεια. Η σύνδεση των λιμένων Λεχαίου και Κεγχρεών μήκους περίπου 10 χλμ, ήταν εύκολη. Ο Δίολκος μαζί με τις άλλες οδούς μεταξύ των δύο κόλπων και των λιμένων εξασφάλιζε τη μεταφορά φορτίων, αγαθών και την μετακίνηση ανθρώπων, ιδεών και αντιλήψεων μεταξύ του Κορινθιακού και του Σαρωνικού, μεταξύ Δύσης και Ανατολής.

Εικ.5: Ξενάγηση 17.05.2025 (Πηγή: Απ. Παπαφωτίου)

Η βασιλική του Αγίου Λεωνίδη δεν κατασκευάσθηκε τυχαία στην περιοχή του αρχαίου λιμανιού. Κατά την άποψη του Πάλλα αντικατέστησε μικρότερο χριστιανικό Ιερό ή ναό που είχε κτισθεί κοντά στη θέση όπου ξεβράστηκαν τα σώματα του Αγίου και της γυναικείας συνοδείας του. Είναι πολλές και σαφείς οι αναφορές του καθηγητή Πάλλα για τη δεύτερη χρήση μελών χριστιανικού μνημείου προγενεστέρου της βασιλικής και για αυτοκρατορική χορηγία.

Ήταν σύνηθες η αυτοκρατορική χορηγία να μην περιοριζόταν μόνο στην προμήθεια των υλικών και των σχεδίων, αλλά η οικοδομική υπηρεσία του Αυτοκράτορα ανελάμβανε την υψηλή εποπτεία και επίβλεψη του έργου με μηχανικούς και τεχνίτες που είχαν σταλεί στους τόπους κατασκευής.

Ακόμα, η αυτοκρατορική χορηγία ίσως πρέπει να συνδυασθεί με την επιθυμία της Εκκλησίας της Κορίνθου να συναγωνισθεί με τη βασιλική του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη, με την πρόθεση ο Άγιος Λεωνίδης να γίνει εφάμιλλος του Αγίου Δημητρίου, και με τελικό στόχο την υπαγωγή της στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Εικ.6: Διάρθρωση βασιλικής κατά το ύψος (Πηγή: Απ. Παπαφωτίου)

Ίδια άποψη δύναται να διατυπωθεί λόγω μεγέθους και για την προτεινόμενη βασιλική του Πάλλα με ορθογώνιο ή οκταγωνικής μορφής μαρτύριο ή βαπτιστήριο στη θέση Αμφιθέατρο του Κρανείου που έχει προκύψει από τη γεωφυσική έρευνα της Αμερικανικής Σχολής, χωρίς μέχρι σήμερα να έχει ανασκαφεί. Η άρση του Ακακιανού σχίσματος το 519 υλοποιήθηκε από την κοινή επιθυμία των θρόνων της Ρώμης και Κωνσταντινούπολης και θεμελιώθηκε τόσο στην κατάργηση του «Ενωτικού», όσο και στην αποδοχή και επιβολή της Δ΄ Οικουμενικής συνόδου (451 μ.Χ.) ως της μόνης αποδεκτής βάσης για την εκκλησιαστική ενότητα.

Αυτή η περίοδος ειρήνης και αποκατάστασης της ενότητας θα μπορούσε να είχε σφραγισθεί και υλοποιηθεί με την κατασκευή της βασιλικής του Αγίου Λεωνίδη, ως έκφραση κοινής θεολογικής σύγκλισης μεταξύ των δύο κρεισσόνων πατριαρχικών θρόνων (Sanctae Sedis, Κωνσταντινούπολης) και της Ιουστινιάνειας ενωτικής πολιτικής προς κάθε κατεύθυνση.

Εικ.7: Ξενάγηση 17.05.2025 (Πηγή: Απ. Παπαφωτίου)

Ένα ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι εάν η βασιλική του Αγίου Λεωνίδη ήταν ο καθεδρικός ναός της Κορίνθου. Οι ξεχωριστές θέσεις για τα σύνθρονα των επισκόπων και τα βάθρα των πρεσβυτέρων είναι αποτέλεσμα του μεγάλου μεγέθους και αποτελεί εφαρμογή αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Ο καθεδρικός ναός σε μία πόλη ήταν το κέντρο της θρησκευτικής, κοινωνικής, δημόσιας ζωής και συνήθως βρισκόταν στο κέντρο της. Αν αποδεχτούμε τη μεταφορά του κέντρου της πόλης, της Αγοράς, στο Κράνειο για τη δημιουργία του χριστιανικού κέντρου, τότε η «βασιλική στο Αμφιθέατρο», όπως αποκαλείται, είναι η πιθανότερη υποψήφια για τη θέση του καθεδρικού ναού. Εξάλλου, το γεγονός ότι φαίνεται να ήταν μεγαλύτερη και από τη βασιλική του Αγίου Λεωνίδη συνηγορεί προς τούτο, όπως κατά την άποψή μας, συνηγορεί και η ύπαρξη γειτονικού οκταγώνου ή κυκλικού κτηρίου με διάμετρο R = 12,0μ., το οποίο ήταν μαρτύριο ή βαπτιστήριο. Η έλλειψη επισκοπείου είναι καθοριστικό στοιχείο για τον χαρακτήρα της βασιλικής. Οι μη καθεδρικές εκκλησίες υψώνονταν ως αυτοτελή κτίσματα, η δε ύπαρξη περιβόλου τις χαρακτηρίζει, προϋποθέσεις τις οποίες πληροί η βασιλική του Λεχαίου.

Εικ.8: Προοπτικό εξωτερικής τοιχοποιίας τμήματος υπερώου με παράθυρα από βορειοδυτικά (Πηγή: Απ. Παπαφωτίου)

Το έργο αποκατάστασης και ανάπλασης στον χώρο της βασιλικής του Αγίου Λεωνίδη στο Αρχαίο Λιμάνι Λεχαίου είχε ενταχθεί στο ΕΣΠΑ από τον πρώην Περιφερειάρχη Πελοποννήσου κ. Πέτρο Τατούλη με τον τίτλο “ΑΝΑΠΛΑΣΗ – ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ Α) ΜΑΡΤΥΡΑ ΛΕΩΝΙΔΗ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΛΕΧΑΙΟΥ, Β) ΚΡΑΝΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ «ΚΡΑΝΕΙΟ» ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ” (προϋπολογισμός ένταξης 550.000,00 €) και οι προβλεπόμενες εργασίες έχουν ολοκληρωθεί. Το έργο αυτό πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της πολιτιστικής αναγέννησης της Πελοποννήσου από τον πρώην Περιφερειάρχη κ. Πέτρο Τατούλη με συνολικό προϋπολογισμό έργων περίπου 70.000.000,00 € για την Πελοπόννησο, εκ των οποίων για την Κορινθία περισσότερα από 7.000.000,00 €. 

Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου

Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.

 

 

The Early Christian Basilica of Saint Leonidis at the Port of Ancient Corinth

The basilica of Saint Leonidis is a large rectangular building divided by two colonnades into three aisles. To the east, in front of the apse, runs a tripartite transept which makes the church wider at this end and gives the shape of a long and narrow cross to the plan. It also has esonarthex, exonarthex, atrium and central ambo (pulp it).

A huge vaulted semicircular apse pierced with multiple windows dominated the east end. The nave and its aisle have a separate timber roof. The basilica is one of the largest in the Mediterranean Sea. The total length from outer atrium to apse is 180 m., the width in the transept is 58 m. The length becomes 225 m. including the east yard. The outer atrium is rectangular with porticos lining at each side, and the inner is hemicycle. The inner atrium also has a large fountain of particular note, and an extensive baptistery is attached to the north aisle. Several rooms with apsidal dining rooms south of the inner atrium likely represent the Bishop’s quarters.

The nave is divided from the aisles by the high stylobate of the colonnade, and by screens between the columns. There was intent to separate the congregation in the aisles from activity in the nave. This takes place in all of the basilicas in Corinth and a great number of many others found in Greece.

There were galleries above the aisles and the narthex. They were accessed by stairways outside the basilica immediately to the north and south of the inner atrium.

The columns are monolithic and unfluted as is usual in Byzantine architecture, with Corinthian capitals decorated with two rows of acanthus leaves, perforated to resemble lace in the Theodosian manner. These capitals appear to be original products of imperial workshops which supplied the Studios Basilica in Constantinople (453/4), the Acheiropoeitos Basilica in Thessaloniki and Basilica B at Philippi, and which were widely imitated in the early 6th century by local stonecutters too.

The last part of the capital is an abacus with volutes at each corner and above this a trapezoid impost block with the larger surface on the upper side where the arches rest. The columns stand on an Ionic base consisting of an upper and lower torus, separated by a scotia. The bases were standing on a stylobate.

The columns of the galleries are similar but smaller than the ground floor. They have Ionic capitals. Their workmanship is careless in comparison with the superb craftsmanship of the capitals of the lower columns. It is also important to note that the sculptures of the Basilica are a complete collection of sculptures made for the specific church.

The basilica is constructed of rubble and cement in a manner like the baths and other constructions in Corinth. The most characteristic wall construction in buildings was formed by alternating bands of brick and stone, following the example of opus mixtum (Late Roman system). Almost squared stone faced both the inner and outer surface of the wall and mortared rubble filled the space between the facings.

The bricks would normally form a leveling course, extending through the thickness of the wall and binding the two faces together. In a standard pattern of repetition there are five course of stone with total height 80 cm. and three courses of brick with a heigh of about 20 cm. The bricks measure 2-3 cm. thick and are laid close together. The mortar which joints them measure 1-2 cm. thick.

Fish have been carved to the grouting inside and out, even on places which were intended to be covered. The floors were paved with “opus sectile” panels and the lower walls were clad with marble revetment. The outer walls were reinforced with seven buttresses.

Along the side of walls of the aisles there were pilasters, some of which still preserve molded marble revetments of Proconesian marble. The pilaster seems to have carried arches attached to the side wall, similar to the system used in Roman bath at Isthmia. They probably also supported beams between the side walls, on which a flat ceiling was resting.

It is important to note that the structure of the Basilica was not built piecemeal according to the needs of the time, but was planned as a whole and executed in a reasonably brief time span.

The complex of the Basilica was incorporated into the harbor. It is interesting to note that the church is placed close to a former Roman bath. A location that may have been chosen due to the presence of water pipes, which could be reused both for the baptizing and for cleansing act before entering the church. The architectural synthesis of the Basilica is based on an axe. This is not exactly in the direction E-W, but is almost 13.5° to the North.

The uniform order of columns, capitals and screens, is of Proconnesian marble and therefore appears as indeed the whole church may have been an imperial donation.

It has been suggested that the basilica was dedicated to Saint Leonidis and his companions, the seven virgins who mourned his death and were themselves executed by drowning when the corpse of Leonidis was dumped off the coast of Lechaion.

Pallas has suggested that the baptistery was originally a martyrium erected near the spot where the eight bodies miraculously washed ashore. Despite this connection the basilica was not a cemetery church, for there are only four graves associated with it.

One of them, a brick-built cist against the exterior of the apse, is that of the Presbyter Thomas. The form of the grave and its content indicate that he died towards the end of the sixth century.

Dr. Apostolos E. Papafotiou

Civil Engineer N.T.U.A.

Economist N.K.U.A.